1-5-1 : هدف کلی : 10

2-5-1 : اهداف جزئی : 10

فصل اول: مبانی نظری و چهارچوب تحقیق

1-2 : مقدمه : 15

2-2 : مبانی تجربی و مطالعات پیشین تحقیق : 16

1-2-2 : پیشینۀ داخلی : 16

2-2-2 : پیشینۀ خارجی : 18

3-2 : مبانی نظری و رویکرد مفهومی تحقیق : 21

1-3-2 : کسب دانش سلامت : 21

2-3-2 : تأثیر وسایل ار تباط جمعی : 22

1-2-3-2 : نظریۀ برجسته سازی : 24

2-2-3-2 : نظریۀ استفاده و خشنودی : 29

3-2-3-2 : فرضیۀ شکاف آگاهی : 33

4-2-3-2 : شکل گیری نگرش و رفتار : 35

3-3-2 : سبک زندگی سلامت محور : 40

1-3-3-2 : ماکس وبر : 41

2-3-3-2 : آنتونی گیدنز : 43

3-3-3-2 : پیر بوردیو : 45

4-3-2 : چارچوب نظری : 54

4-2 : فرضیات تحقیق : 59

5-2 : مدل تحلیلی تحقیق : 60

6- 2 : مدل سنجشی تحقیق  : 61

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

1-3 : شیوه تحقیق.. 65

1-1-3 : مقدمه : 65

2-1-3 : نوع و روش تحقیق : 66

3-1-3 : ابزار گردآوری تحقیق : 67

4-1-3 : تعیین و اندازه گیری متغیرهای تحقیق : 68

1-4-1-3 : متغیرهای درونی : 68

2-4-1-3 : متغیرهای بیرونی : 77

3-4-1-3 : متغیرهای زمینه ای : 79

5-1-3 : اعتبار و دقت اندازه گیری : 79

1-5-1-3 : اعتبار تحقیق : 79

2-5-1-3 : پایایی تحقیق : 86

6-1-3 : قلمرو تحقیق : 89

1-6-1-3 : قلمرو موضوعی تحقیق : 89

2-6-1-3 : قلمرو مکانی و جامعه آماری تحقیق : 89

3-6-1-3 : قلمرو زمانی تحقیق : 89

7-1-3 : واحد تحلیل و سطح مشاهده : 90

8-1-3 : روش نمونه گیری : 90

9-1-3 : شیوه تعیین حجم نمونه : 91

فصل چهارم: یافته‌های تحقیق

1-4 : مقدمه. 95

2-4 : مشخصات عمومی پاسخگویان.. 96

1-2-4 : جنسیت : 96

2-2-4 : سن.. 96

3-2-4 : قومیت… 97

4-2-4 : وضعیت تأهل.. 97

3-4 : توصیف متغیرهای اصلی تحقیق : 98

1-3-4 : شاخص کاربرد رسانه ای در کسب اطلاعات سلامت… 100

2-3-4 : شاخص کاربرد رسانه ای فعال.. 101

3-3-4 : شاخص کاربرد رسانه ای منفعل.. 102

4-3-4 : شاخص دانش مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 102

5-3-4 : شاخص نگرش مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 103

6-3-4 : شاخص درک مخاطره آمیز از رفتارهای ناسالم.. 104

7-3-4 : شاخص رفتارهای مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 104

8-3-4 : شاخص احساس نیاز به راهنمایی در زمینۀ رفتارهای مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 105

9-3-4 : شاخص موقعیت اجتماعی- اقتصادی افراد. 106

10-3-4 : شاخص پذیرش اجتماعی رفتارهای مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 106

4- 4 : تحلیل مسیر : 107

5-4 : جمع بندی نتایج تحلیل مسیر در مراحل مختلف : 124

6- 4 : بررسی دیگر روابط میان متغیرهای مدل تحقیق.. 127

7-4 : بررسی فرضیات تحقیق.. 139

8- 4 : مدل تجربی تحقیق : 147

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

1-5 : مقدمه. 151

2- 5 : خلاصۀ روند انجام پژوهش…. 152

3- 5 : نتایج بدست آمده از تحلیل فرضیات… 154

4- 5 : تحلیل نتایج.. 161

5- 5 : پیشنهادات… 166

 

6- 5 : محدودیتهای پژوهش…. 167

الف) منابع فارسی.. 169

 

فهرست جداول

جدول 3- 1 : گویه های سنجش شاخص میزان کاربرد رسانه های چاپی.. 69

جدول 3- 2 : گویه های سنجش شاخص میزان کاربرد رسانه های الکترونیک…. 70

جدول 3- 3 : گویه های سنجش شاخص میزان کاربرد رسانه های دیجیتال.. 70

جدول 3- 4 : گویه های سنجش شاخص دانش مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 72

جدول 3- 5 : گویه های سنجش شاخص نگرش مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 74

جدول 3- 6 : گویه های سنجش درک مخاطره آمیز از رفتارهای ناسالم.. 75

جدول 3- 7 : گویه های سنجش شاخص رفتارهای مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 76

جدول 3- 8 : گویه های سنجش شاخص پذیرش اجتماعی رفتارهای مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 77

جدول 3- 9 : گویه های سنجش شاخص نیاز به راهنمایی در زمینه ی رفتارهای سلامت… 78

جدول 3- 10 : گویه های سنجش موقعیت اجتماعی-اقتصادی.. 78

جدول 3- 11 : گویه های سنجش متغیرهای زمینه ای.. 79

جدول 3- 12 : تحلیل عاملی کاربرد رسانه ای : 83

جدول 3- 13 : تحلیل عاملی رفتار مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 83

جدول 3- 14 : تحلیل عاملی نگرش مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 84

جدول 3- 15 : تحلیل عاملی نیاز به راهنمایی در زمینۀ رفتارهای سلامت… 84

جدول 3- 16 : تحلیل عاملی پذیرش اجتماعی رفتارهای مرتبط با سبک زندگی سالم.. 85

جدول 3- 17 : تحلیل عاملی مخاطره آمیز بودن رفتارهای ناسالم.. 85

جدول 3- 18 : تحلیل عاملی موقعیت اجتماعی-اقتصادی.. 86

جدول 3- 19 : میزان پایایی شاخص های متغیر مستقل و وابسته براساس آلفای کرونباخ در پیش آزمون.. 88

جدول 3- 20 : مناطق انتخابی و تعداد نمونه ها بر اساس نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای.. 91

جدول 3- 21 : اطلاعات توصیفی مورد استفاده در این تحقیق.. 92

جدول 4- 3  : توزیع جمعیت نمونه بر حسب قومیت… 97

جدول 4- 4 : توزیع جمعیت نمونه بر حسب وضعیت تأهل.. 97

جدول 4- 5 : شاخص های توصیفی متغیرهای درونی.. 99

جدول 4- 6 : شاخص های توصیفی متغیرهای بیرونی.. 100

جدول 4- 7 : توزیع فراوانی جمعیت نمونه بر اساس کاربرد رسانه ای در کسب اطلاعات سلامت… 101

جدول 4- 8 : توزیع فراوانی جمعیت نمونه بر اساس کاربرد رسانه ای فعال.. 101

جدول 4- 9 : توزیع فراوانی جمعیت نمونه بر اساس کاربرد رسانه ای منفعل.. 102

جدول 4- 10 : توزیع فراوانی جمعیت نمونه بر اساس دانش مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 103

جدول 4- 11 : توزیع فراوانی جمعیت نمونه بر اساس نگرش مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 103

جدول 4- 12 : توزیع فراوانی جمعیت نمونه بر اساس میزان درک مخاطره آمیز از رفتارهای ناسالم.. 104

جدول 4- 13 : توزیع فراوانی جمعیت نمونه بر اساس سطح رفتارهای مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 105

جدول 4- 14 : توزیع فراوانی جمعیت نمونه بر اساس میزان احساس نیاز به راهنمایی در زمینۀ رفتاهای  سلامت   105

جدول 4- 15 : توزیع فراوانی جمعیت نمونه بر اساس موقعیت اجتماعی- اقتصادی.. 106

4- 16 : توزیع فراوانی جمعیت نمونه بر اساس میزان پذیرش اجتماعی رفتاهای مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 107

جدول 4- 17 : ضریب همبستگی و ضریب تعیین برای بررسی شدت رابطۀ مجموعه متغیرهای مستقل با متغیر وابسته  108

جدول 4- 18 : تحلیل واریانس برای بررسی معنی داری سطح تبیین تغییرات توسط متغیرهای مستقل.. 109

جدول 4- 19 : ضرایب تأثیر رگرسیونی مجموعه متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته رفتار مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 109

جدول 4- 20 : ضریب همبستگی و ضریب تعیین برای بررسی شدت رابطۀ مجموعه متغیرهای مستقل با متغیر وابسته  110

جدول 4- 21 : تحلیل واریانس برای بررسی معنی داری سطح تبیین تغییرات توسط متغیرهای مستقل.. 111

جدول 4- 22 : ضرایب تأثیر رگرسیونی مجموعه متغیرهای مستقل بر متغیر نگرش مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 112

جدول 4- 23 : ضریب همبستگی و ضریب تعیین برای بررسی شدت رابطۀ مجموعه متغیرهای مستقل با متغیر وابسته  113

جدول 4- 24 : تحلیل واریانس برای بررسی معنی داری سطح تبیین تغییرات توسط متغیرهای مستقل.. 114

جدول 4- 25 : ضرایب تأثیر رگرسیونی مجموعه متغیرهای مستقل بر متغیر نگرش مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 114

جدول 4- 26 : ضریب همبستگی و ضریب تعیین برای بررسی شدت رابطۀ مجموعه متغیرهای مستقل با متغیر وابسته  115

جدول 4- 27 : تحلیل واریانس برای بررسی معنی داری سطح تبیین تغییرات توسط متغیرهای مستقل.. 116

جدول 4- 28 : ضرایب تأثیر رگرسیونی مجموعه متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته دانش مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 116

جدول 4- 29 : ضریب همبستگی و ضریب تعیین برای بررسی شدت رابطۀ متغیر مستقل با متغیر وابسته. 117

جدول 4- 30 : تحلیل واریانس برای بررسی معنی داری سطح تبیین تغییرات توسط متغیرهای مستقل.. 118

جدول 4- 31 : ضرایب تأثیر رگرسیونی مجموعه متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته دانش مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 118

جدول 4- 32 : ضریب همبستگی و ضریب تعیین برای بررسی شدت رابطۀ مجموعه متغیرهای مستقل با متغیر وابسته  119

جدول 4- 33 : تحلیل واریانس برای بررسی معنی داری سطح تبیین تغییرات توسط متغیرهای مستقل.. 120

جدول 4- 34 : ضرایب تأثیر رگرسیونی مجموعه متغیرهای مستقل بر متغیر میزان کاربرد رسانه ای.. 120

جدول 4- 35 : ضریب همبستگی و ضریب تعیین برای بررسی شدت رابطۀ متغیر مستقل با متغیر وابسته. 121

جدول 4- 36 : تحلیل واریانس برای بررسی معنی داری سطح تبیین تغییرات توسط متغیرهای مستقل.. 122

جدول 4- 37 : ضریب تأثیر رگرسیونی  متغیر دانش مرتبط با سبک زندگی سلامت محور بر متغیردرک مخاطره آمیز از رفتار ناسالم.. 122

جدول 4- 38 : ضریب همبستگی و ضریب تعیین برای بررسی شدت رابطۀ مجموعه متغیر مستقل با متغیر وابسته  123

جدول 4- 39 : تحلیل واریانس برای بررسی معنی داری سطح تبیین تغییرات توسط متغیر مستقل.. 123

جدول 4- 40 : ضریب تأثیر رگرسیونی متغیر موقعیت اجتماعی- اقتصادی بر متغیر احساس نیاز به راهنمایی در زمینۀ رفتار سلامت… 123

جدول 4- 41 : میزان تأثیر مستقیم ، غیرمستقیم و کل متغیرهای مستقل بر متغیرهای وابستۀ نهایی.. 126

جدول 4- 42 : ضرایب چهارگانۀ رابطۀ علّی متغیر موقعیت اجتماعی- اقتصادی با ابعاد رفتار مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 128

جدول 4- 43 : ضرایب چهارگانۀ رابطۀ علّی متغیر موقعیت اجتماعی- اقتصادی با ابعاد پذیرش اجتماعی رفتار سبک زندگی سالم  129

جدول 4- 44 : ضرایب چهارگانۀ رابطۀ علّی متغیر موقعیت اجتماعی- اقتصادی با ابعاد کاربرد رسانه ای و درک مخاطره آمیز 129

جدول 4- 45 : ضرایب همبستگی پیرسون برای بررسی رابطۀ ابعاد هفتگانۀ متغیر رفتار مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 130

جدول 4- 46 : ضرایب همبستگی پیرسون برای بررسی رابطۀ ابعاد پذیرش اجتماعی و رفتار مرتبط با سبک زندگی سلامت محور 135

جدول 4- 47 : ضرایب همبستگی پیرسون برای بررسی رابطۀ  پذیرش اجتماعی رفتار سلامت و کاربرد رسانه ای  138

جدول 4- 48 : مقایسۀ میزان تأثیر مستقیم ، غیرمستقیم و کل دو متغیر کاربرد رسانه ای فعال و منفعل بر مجموعه متغیرهای وابسته. 142

 

 

 

 

 

فصل اوّل

کلیات

 

 

1-1 مقدمه :

سلامت به دلیل تأثیر فراوانی که بر کیفیت و طول عمر انسان دارد ، همیشه یکی از دغدغه های جدی برای بشریت بوده است . سلامت توسط سازمان بهداشت جهانی[1] به عنوان وضعیتی از تندرستی کامل جسمی ، ذهنی و اجتماعی تعریف شده است ، و نه صرفاً عدم ناخوشی یا ناتوانی (کاکرهام و ریتچی ، 1997 : 51) . سازمان بین المللی مهاجرت[2] در سال 1999 مدلی از تعیین کننده های فردی و محیطی که کیفیت زندگی مرتبط با سلامت را تحت تأثیر قرار می دهند ، ارائه کرده است ؛ تعیین کننده های فردی عبارتند از : جریان زندگی ، سبک زندگی ، رفتار سلامت ، رفتار بیماری ، شخصیت ، انگیزه فردی و وضعیت زیست شناختی . اما تعیین کننده های محیطی عبارتند از : شرایط اجتماعی و فرهنگی ، عوامل سیاسی و اقتصادی ، عوامل فیزیکی و جغرافیایی و مراقبت های اجتماعی و بهداشتی (1999 : 61) . در طول تاریخ و همزمان با پیشرفت های رخ داده در حوزه های مختلف زندگی ، بسیاری از عوامل تأثیرگذار بر سلامت افراد نیز تغییر یافته اند . لذا با تغییرات عمده ای که در سبک زندگی افراد روی داده است ، بطور کلی کیفیت زندگی بهبود یافته و مسائل سلامت نیز ، در جهان امروزی ، تحت کنترل و نظارت بیشتر قرار گرفته اند .

امروزه ماهیت و ابعاد خود بیماری تغییر کرده است . در زمان های پیشین ، عمده ی بیماریها ، امراض عفونی مثل سل ، مالاریا ، وبا و فلج اطفال بودند . این بیماری ها غالباً سرایت عمومی پیدا می کردند و می توانستند کل یک جمعیت را تهدید کنند . در کشورهای صنعتی امروزی این امراض وخیم عفونی جزو علل فرعی مرگ و میر هستند و بعضی از آنها کاملاً ریشه کن شده اند . رایج ترین علل مرگ و میر در این کشورها ، در زمان حاضر ، بیماریهای مزمن غیر عفونی همانند سرطان ، ناراحتی قلبی ، دیابت یا بیماری های دوره ای است . به این تحول ، گذار سلامتی[3] می گویند (گیدنز ، 1387 : 230) . همچنین باید اضافه نمود که هرچند در جوامع پیشامدرن بالاترین نرخ مرگ و میر در میان نوزادان و کودکان دیده می شد ، امروزه نرخ مرگ و میر با افزایش سن بالاتر می رود . لذا ، چونکه مردم عمر بیشتری می کنند و عمدتاً از بیماریهای مزمن کشنده ای رنج می برند ، به رهیافت نوینی در قبال تندرستی و مراقبت نیاز است . (همان : 230) . لذا ، یکی از مباحث مهم در حوزۀ سلامت ، مدیریت سلامت[4] است ، که اشاره به مسئول بودن فرد در قبال سلامتی و بهداشت خود دارد ؛ به عبارتی دیگر ، فرد باید در مدیریت سلامت خود نقش مهمی را ایفا کند و دربارۀ تندرستی خود بتواند تصمیم گیری نماید . در جامعه ای که بر مسئولیت فردی شخص در قبال سلامتی اش تأکید می شود ، اطلاعات سلامت نقش مهمی را برای شخصی که جستجوگر اطلاعات سلامت است و مسئولیت سلامت خود را نیز بعهده دارد ، ایفا می کند (احدزاده ، 1391 : 2) . برپایه ی این بحث ، درک و باور رو به رشدی وجود دارد که فقط متخصصان پزشکی نیستند که صاحب دانش و معرفتی درباره ی سلامتی و بیماری اند . همه ی ما در وضعیتی هستیم که می توانیم رفاه و سعادت خویش را برمبنای فهمی که از بدن خویش داریم و از طریق انتخاب هایی که در جریان زندگی روزمره ی خود ، درباره ی رژیم غذایی ، ورزش ، الگوهای مصرف و سبک زندگی کلی مان به عمل می آوریم ، مورد تعبیر و تفسیر قرار دهیم و به آن شکل بخشیم (گیدنز ، 1387 : 230) .

هم اکنون ، ما در عصری زندگی می کنیم که اطلاعات بیشتری از منابع گوناگون در دسترس ما قرار می گیرد و می توانیم در تصمیم گیری های مان درباره ی زندگی خود از آنها استفاده کنیم . مراقبت از سلامتی نیز از این قاعده مستثنی نیست . افراد به نحو فزاینده ای به «مصرف کنندگان سلامتی» تبدیل می شوند ؛ یعنی موضع فعالانه ای در قبال سلامتی و رفاه خویش اتخاذ می کنند . در این باره ، با توسعه در تکنولوژی اطلاعات ، رسانه ها به عنوان یکی از اجزای قدرتمند جامعۀ مدنی و تأثیرگذار بر افکار عمومی به شمار می آیند که می توانند با آموزش و اطلاع رسانی ، دانش ، نگرش و رفتار ها را متأثر از خود سازند و افراد جامعه را آمادۀ مشارکت و تصمیم گیری در جهت کنش و رفتاری خاص نمایند . هرچند برخی ، رسانه های گروهی را غالباً با تفریحات و سرگرمی ها مرتبط می دانند ، و از این نظر ، در زندگی اکثر مردم نسبتاً فرعی و حاشیه ای دانسته می شوند ، اما چنین دیدگاهی بسیار ناقص و محدود است : ارتباطات جمعی دربرگیرنده ی بسیاری از جنبه های دیگر فعالیت های اجتماعی ما نیز هست . رسانه هایی مانند روزنامه یا تلویزیون تأثیر و نفوذ پردامنه ای روی تجربه های ما و همچنین روی افکار عمومی دارند . دلیل این تأثیر و نفوذ فقط این نیست که این رسانه ها به طریقی بر نگرش ها و ایستارهای ما تأثیر می گذارند ، بلکه این است که آنها ابزارهای دسترسی به دانش و معرفتی هستند که بسیاری از فعالیت های اجتماعی ، وابسته به آن است (همان : 653) . یک رسانه می تواند سبک روابط انسانی را شکل دهد و معیار عملکردهای موجود در این رابطه را مشخص کند . در ارتباط با این تأثیرگذاری ، با توجه به اهمیت موضوع سلامت و شعار جهانی « انسان سالم ، محور توسعه » ، بسیاری از سیاستگذاریها و برنامه ریزی های کلان ملی و بین المللی برای ارتقای سطح بهداشت و سلامت جوامع انجام می شود و رسانه های جمعی نیز سعی نموده اند ، با گسترش قلمرو انتشار و پخش برنامه های خود ، در کانال هایی عمومی و اختصاصی ، در این زمینه نقش پررنگی را ایفا نمایند . در واقع می توان گفت ، در سراسر مراحل زندگی ، افراد با منابع متعدد اطلاعات در مورد مطالب بهداشتی برخورد می کنند که بیشتر آنها رسانه هایی از قبیل تلویزیون ، رادیو ، روزنامه ، مجله ، اینترنت و فیلم هستند که پس زمینه ی ثابت زندگی ما را تشکیل می دهند و حاوی پیام های متعدد تلویحی یا صریح در مورد سلامت و بهداشت اند (سیل ، 1387 : 2) .

در پژوهشی که در پیش روی داریم ، در فصل اول ، به ترتیب الف) بیان مسئله ب) اهمیت و ضرورت تحقیق ج) اهداف تحقیق د) سؤالات تحقیق ، مورد بحث قرار خواهند گرفت .

2-1 بیان مسئله :

یکی از مفاهیم کلیدی در توضیح رفتار اجتماعی انسان ، مفهوم سبک زندگی است که از جمله ی مهمترین توسعه های نوین در نظریۀ جامعه شناختی می باشد . سبک زندگی را می توان به مجموعه ای کم و بیش جامع از عملکردها تعبیر کرد که فرد آنها را به کار می گیرد چون نه فقط نیازهای جاری او را برمی آورند بلکه روایت خاصی را هم که وی برای هویت شخصی خود برگزیده است در برابر دیگران متجسم می سازد (گیدنز ، 1388 : 122) . شیوه های زندگی بصورت عملکردهای روزمره درمی آیند ، عملکردهایی که در نوع پوشش ، خوراک ، طرزکار ، و محیط های مطلوب برای ملاقات با دیگران تجسم می یابند (همان :120) . سبک زندگی[5] را می توان در زیرشاخه ها و انواع گوناگونی تعریف و تقسیم بندی نمود ؛ یکی از این زیرشاخه ها سبک زندگی سلامت محور[6] است . بطورکلی ، این دسته از سبک های زندگی را می توان به عنوان شیوه های زندگی اتخاذ شده ای از سوی افراد سالم تصور نمود که می خواهند سلامت شان را حفظ و یا افزایش دهند و نیز خود را از آسیب و بیماری دور نگه دارند(کاکرهام و ریتچی، 1997 : 58-57) .

یکی از مسائل پیش روی جوامع امروزی همانطورکه اشاره شد ، بیماریهای مزمن یا غیرواگیر هستند . بنابر گزارشات منتشر شده از سازمان جهانی بهداشت (2006) ، 60% علل