و عامه پسند رابطه معنا دار وجود دارد. همچنین سطح و میزان سرمایه فرهنگی بر سلیقه و نوع مصرف هنری مخاطب تأثیرگذار است و افرادی که جذب هنر مدرن و انتزاعی دارای سطح سرمایه فرهنگی بالاتر و مخاطبانی که به هنر عامه پسند و واقعگرا علاقه نشان می دهند، دارای سطح سرمایه فرهنگی پایین تر هستند.
واژه های کلیدی: جامعه شناسی، سلیقه هنری، مصرف، سرمایه فرهنگی، نقاشی مدرن، نقاشی عامه پسند
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول کلیات پژوهش
مقدمه………………………………….2
1-2- بیان مساله (تعریف موضوع تحقیق) 3
1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق 5
1-4- سوال های پژوهش 6
1-5- اهداف پژوهش 6
1-5-1- هدف اصلی: 6
1-5-2 هدف جزیی: 6
1-6- فرضیه های پژوهش 7
1-7- روش پژوهش 7
1-8- جامعه آماری 8
1-8-1- قلمرو مکانی 8
1-9- قلمرو زمانی 9
1-10- نمونه آماری و روش نمونه گیری 9
1-11- ابزارهای سنجش و گردآوری اطلاعات 9
1-11-1- پرسشنامه 10
1-11-2 روایی و پایایی ابزار سنجش 10
1-11-3- روایی ابزار سنجش 10
1-11-4- پایایی پرسشنامه 11
1-12- تعریف مفاهیم و واژه های تحقیق 11
1-13- پیشینه ی تحقیق 12
فصل دوم ادبیات پژوهش:
2-1- مقدمه …………………… 16
2-2- بخش اول : مولفه های اجتماعی تأثیرگذار بر ذوق و سلیقه هنری 18
2-2-1- مفهوم تاریخی ذوق 18
2-2-2- نقد جامعه شناختی ذوق و داوری زیبایی شناختی 27
2-2-3- رابطه سلیقه و امر ناب زیبایی شناختی 28
2-2-4- نگاه ناب و گسست اجتماعی 34
2-2-5- تماشای خام و فاصله گیری زیبایی شناختی 38
2-2-6- کسب توانش فرهنگی 42
2-2-7- تأثیر طبقه بندی اجتماعی بر سلیقه و داوری زیباشناختی 44
2-2-8- عادتواره و رابطه آن با سلیقه 48
2-2-9- فضای اجتماعی مبتنی بر تمایز 49
2-3- بخش دوم: مصرف در حوزه هنری و فرهنگی 52
2-3-1- مفهوم مصرف 52
2-3-2- دیدگاه های مرتبط با مصرف در حوزه هنر و فرهنگ 53
2-3-3- رابطه قشربندی اجتماعی و مصرف هنری- فرهنگی 57
2-3-4- نظریه های مرتبط با قشر بندی اجتماعی و مصرف فرهنگی 58
2-3-4-1- هم سیاقی: 58
2-3-4-2- همه چیزخوار- تک خوار 59
2-3-5- مصرف: هنرهای های والا- هنرهای عامه پسند 59
2-3-6- اهل ذوق و اهل علم 63
2-3-7- فرهنگ فاخر و فرهنگ عامه 65
2-3-8- عوامل موثر بر نوع مصرف هنری 68
2-4-بخش چهارم: تعریف انواع سرمایه با تاکید بر سرمایه فرهنگی 70
2-4-1- مفهوم کلاسیک سرمایه 70
2-4-2-مفهوم جدید سرمایه 71
2-4-3-اشکال گوناگون سرمایه 72
2-4-3-1- سرمایه اقتصادی 73
2-4-3-2- سرمایه اجتماعی 74
2-4-3-2-1- سرمایه اجتماعی از نظر نان لین 75
2-4-3-2-2- سرمایه اجتماعی از نظر جیمز کلمن 76
2-4-3-2-3- سرمایه اجتماعی از نظر رابرت پاتنام 77
2-4-3-2-4- سرمایه اجتماعی از نظر بوردیو 77
2-4-3-3- سرمایه نمادین 79
2-4-3-4- سرمایه فرهنگی 79
2-4-3-4-1- سرمایه فرهنگی چیست؟ 79
2-4-3-4-2- نظریه سرمایه فرهنگی پی یر بوردیو 80
2-4-4- صورت ها و ابعاد سرمایه فرهنگی 84
2-4-4-1- سرمایه فرهنگی ملموس 84
2-4-4-2- سرمایه فرهنگی ناملموس 84
2-4-4-3- سرمایه فرهنگی تجسم یافته 85
2-4-4-4- سرمایه فرهنگی عینیت یافته 86
2-4-4-5- سرمایه فرهنگی نهادینه شده 87
2-4-5- نظریه بازتولید 87
2-4-5-1- بازتولید اجتماعی 87
2-4-5-2- بازتولید فرهنگی 89
2-4-6- سرمایه فرهنگی از منظر پل دیماجیو 91
2-4-7- سنجش سرمایه فرهنگی 92
فصل چهارم :تجزیه و تحلیل داده ها
4-1 مقدمه……………… 95
4-2- توصیف و تحلیل آمارهای عمومی 96
4-2-1- توصیف متغیر سن مخاطبان 97
4-2-2- توصیف متغیر جنسیت مخاطبان 98
4-2-3- توصیف متغیر وضعیت تاهل مخاطبان 100
4-2-4- توصیف متغیر محل تولد مخاطبان 101
4-2-5- توصیف متغیر مدرک تحصیلی مخاطبان 102
4-2-6- توصیف متغیر رشته تحصیلی مخاطبان 104
4-2-7- توصیف متغیر شغل مخاطبان 105
4-2-8- توصیف متغیر شغل پدر مخاطبان 107
4-2-9- توصیف متغیر شغل مادر مخاطبان 108
4-2-10- توصیف متغیر مدرک تحصیلی والدین(پدر) مخاطبان 109
4-2-11- توصیف متغیر مدرک تحصیلی والدین (مادر) مخاطبان 111
4-2-12- توصیف متغیر میزان درآمد ماهیانه 112
4-2-13- توصیف متغیر منطقه سکونت در تهران 114
4-3- توصیف و تحلیل آمارهای اختصاصی 115
4-3-1- توصیف متغیر الویت پاسخگویان برای دیدن یا خرید آثار 115
4-3-2- توصیف متغیر ذائقه مخاطبان در نوع نقاشی 116
4-3-3- توصیف میزان بازدید از گالری ها و آثار 118
4-3-4- توصیف متغیر نوع موزه های مورد بازدید مخاطبان 119
4-3-5- توصیف میزان اطلاع از اخبار هنری 121
4-3-6- توصیف میزان علاقه مخاطبان به آثار سنتی و نگارگری ایرانی 122
4-3-7- توصیف میزان علاقه مخاطبان به آثار نگارگری جدید(حسین بهزاد و محمود فرشچیان) 123
4-3-8- توصیف میزان علاقه خانواده مخاطبان به آثار هنری 125
4-3-9- توصیف گویه ی«آیا خانواده خود را هنر دوست می دانید؟» 126
4-3-10- توصیف میزان علاقه مخاطبان به آثار نقاشی خط 128
4-3-11- توصیف میزان علاقه مخاطبان به آثار نقاشی مکتب سقاخانه 129
4-3-12- توصیف میزان علاقه مخاطبان به آثار نقاشی طبیعت بی جان 131
4-3-13- توصیف میزان علاقه مخاطبان به آثار نقاشان نوگرای ایرانی 132
4-3-14- توصیف میزان علاقه مخاطبان به آثار سورئالیست 133
4-3-15- توصیف میزان علاقه مخاطبان به آثار رئالیست و واقعگرا 135
4-3-16- توصیف میزان علاقه مخاطبان به آثار سنتی همچون گل مرغ و نگارگری 136
4-3-17- توصیف میزان علاقه مخاطبان به تابلو فرش 138
4-3-18- توصیف نوع سبک های نقاشی مورد علاقه مخاطبان 139
4-3-19- توصیف میزان علاقه مخاطبان به انواع موسیقی 140
4-3-20- توصیف نوع رسانه های مورد استفاده مخاطبان 142
4-3-21- توصیف آثار هنری و تزیینی مورد استفاده مخاطبان 143
4-3-22- توصیف متغیر محل ملاقات مخاطبان با دوستان 144
4-3-23- توصیف نوع وسایل و تجهیزات مخاطبان 146
4-3-24- توصیف فعالیت مورد علاقه مخاطبان 146
4-3-25- توصیف دسته بندی آثار عام گرایانه و نخبه گرایانه توسط مخاطبان 147
5-2 آزمون فرضیات 147
5-2-1- فرضیه اول 148
متغیر سن مخاطبان 149
متغیر جنسیت مخاطبان 149
متغیر وضعیت تاهل 149
متغیر محل تولد 149
متغیر مدرک تحصیلی 149
متغیر رشته تحصیلی 149
متغیر شغل 149
میزان درآمد ماهیانه 149
5-2-2- فرضیه دوم 149
5-2-3- فرضیه سوم 151
5-2-4- فرضیه چهارم 153
فصل چهارم نتیجه گیری155
5-1- مقدمه…………. 156
5-2- نتایج حاصل از یافته ها 156
فهرست منابع…………….. 162
پیوست ها……………………………. 168
چکیده………… ……………. 174
1-1- مقدمه
جامعه شناسی هنر در پی شناخت شرایط پیدایش مصرف کنندگان کالاهای فرهنگی و سلیقه ی آنها و توصیف شیوه های مختلف تسلط و بکارگیری کالاهای فرهنگی، و توصیف شرایط اجتماعی شکل گیری این تسلط بر کالاهایی که مشروع پنداشته می شوند، است. مشروعیت بخشی برای هر گروه اجتماعی، مسئله ای بسیار پر اهمیت است. چراکه هر سلطه ای اجتماعی باید به عنوان سلطه ی اجتماعی مشروع به رسمیت شناخته و در فضای اجتماعی پذیرفته شود(بون ویتز،115:1389).
فضای اجتماعی نیز، به این ترتیب ساخته می شود که «عاملان و گروه های اجتماعی براساس جایگاهشان در توزیع آماریِ دو اصل تفاوت گذار تقسیم می شوند؛ این دواصل عبارتند از سرمایه اقتصادی و سرمایه ی فرهنگی. عاملان اجتماعی تا به آنجا با یکدیگر دارای مشترکات اند، که در این دستگاه دو بعدی به یکدیگر نزدیک باشند، و میزان تفاوت هایشان بستگی به این دارد که در این دستگاه چقدر از هم فاصله داشته باشند»(بوردیو،1390،33) بنابراین با توزیع و اکتساب سرمایه ساختار طبقاتی نیز شکل می گیرد. اما باید گفت که ساخت طبقاتی یک سلسله مراتب ساده نیست بلکه در درون هر یک از طبقات شاخه های گوناگونی وجود داردکه در درجه اول مربوط به ترکیب انواع سرمایه و در درجه دوم مربوط به منشا سرمایه و مدت زمانی که فرد این ترکیب را در اختیار داشته است.
با توجه به شکل گیری طبقاتی، در حوزه فرهنگ نیز تمایزی حول فرهنگ نخبه و فرهنگ عامه ایجاد شده. در واقع در زمینه سلیقه در محصولات فرهنگی و هنری، به نظر می رسد سلیقه ها و شیوه های مصرفی حول دو سبک یا مفهوم غالب از سلیقه گردآمده اند: سلیقه توده یا عموم و سلیقه روشنفکری یا نخبه گرا (Katz-Gerro,2002:217). آنچه که این دو فرهنگ را در گفتمان و نظریه های فرهنگی معاصر روی در روی هم قرار داده، هم به نوع طبقه بندی اجتماعی و سرمایه فرهنگی مرتبط است و هم اعتقاد به این تفکر که، هنر و فرهنگ والا به شیوه های مختلف موجب بهبودی و پیشرفت مردم می شود، و هنر نازل/توده/عامه تأثیر بالعکس آن را دارد(Belfiore;Bennett,2008:32).
در این پژوهش در آغاز به بررسی تاریخی مفهوم سلیقه می پردازیم و در ادامه به بررسی مفاهیم چون سلیقه ، مصرف و سرمایه در بین نظریه پردازان مختلف در حوزه ی جامعه شناسی هنر اشاره ای میکنیم. در بخش مرتبط با سلیقه و مصرف به عوامل تاثیر گذار بر شکل گیری سلیقه و مصرف در طبقات مختلف اجتماعی و کاربردآنها در تمایزات طبقاتی پرداخته شده. در بحث از سرمایه نیز ابتدا به تعریف سرمایه در مفهوم کلاسیک آن و مفهوم چهار گانه سرمایه بنا بر نظریه پی یر بوردیو اشاره شده. در فصل آخر با توجه به داده های بدست آمده از مخاطبان گالری ها، فرهنگسرا ها و گالری-مغازه های مشخص، سعی شده به بررسی نقش سرمایه فرهنگی و مسئله تفاوت و یا عدم تفاوت ویژگی های اجتماعی سلیقه های هنری مخاطبان نقاشی مدرن از یک سو و مخاطبان نقاشی عامه پسند از سوی دیگر پرداخته شود و همچنین عوامل موثر در شکل گیری این تفاوت ها مرود بررسی قرار گیرد.
منظور از گالری ها آن دسته از نمایشگاه های نقاشی است که عمدتا آثار نقاشی مدرن و به به عبارتی هنر والا را به نمایش می گذارند. و منظور از مغازه-گالریها آن دسته از فروشگاه – نمایشگاه هایی است که در فضای غیر از گالری ها به فروش آثار نقاشی های عوام پسند مشغول اند. فرهنگسرا ها نیز ارگان های فرهنگی-هنری هستند که زیر نظر شهرداری ها به ارائه و عرضه آثار تجسمی و غیر تجسمی می پردازند.
1-2- بیان مساله (تعریف موضوع تحقیق)
پاسخ هایی که اکثر اندیشمندان به پرسش ماهیت خاص اثر هنری داده اند، به رغم تنوع ظاهریشان، دارای برخی جنبه های مشترک نیز هست. این اشتراک یا توافق، صرفاً در تاکید بر بدون کارکرد، بدون غرض و بلاعوض بودن هنر نیست؛ بلکه از این مهمتر در میل یا خواست جاه طلبانه کشف یک ذات فراتاریخی یا غیر تاریخی است.
نقدی که از منظر جامعه شناسی به متفکران ناب گرا وارد است، در همین بینش است، اینکه آنها تجربه خود یعنی تجربه عضوی فرهیخته از یک حیطه یا طبقه اجتماعی خاص را موضوع تامل و بازاندیشی خود قرار می دهند، در حالی که به تاریخمندی تامل خویش و تاریخمندی موضوع این تامل توجهی ندارند و بدین نحو و با تفسیر تجربه خود به منزله ی تجربه ناب اثر هنری، این تجربه منفرد را تبدیل به معیاری فراتاریخی برای هرگونه ادراک زیباشناختی می کنند. بر همین مبنا جامعه شناسی هنر در نقابل با رویکرد غیر تاریخی، در پی شناخت شرایط پیدایش مصرف کنندگان کالاهای فرهنگی و سلیقه ی آنها و توصیف شیوه های مختلف تسلط و بکارگیری کالاهای فرهنگی، و شرایط اجتماعی شکل گیری این تسلط است.(بون ویتز،1389؛بوردیو،1391)
عوامل تاریخی و ساختار اجتماعی نقش مهمی را در منافع و علایق فرهنگی یک طبقه خاص بازی می کنند. تا حدی که تجربه طبقات اجتماعی در شرایط اجتماعی و الگوهای توسعه تاریخی بسیار متفاوت است، واین مساله موجب ظهور فرهنگ طبقه ای متفاوت، و در نهایت علایق زیبایی شناختی متفاوت می شود
بررسی های اجتماعی نشان داده که سبک فرهنگی که شامل نوع گرایش ها و علایق هنری است، اغلب به عنوان نشانه مناسب طبقاتی عمل می کند، بخصوص درمیان طبقات بالا که نظام فرهنگی شان به دقت شکل گرفته است. فرهنگ و هنر برای گروه های اجتماعی تبدیل به موضوع مبارزه ای شده است که هدف غایی اش حفظ فواصل و تمایزات میان طبقات اجتماعی است. بوردیو(1391) فرهنگ را علاوه بر دستیابی به داشته های هنری و فرهنگی، به عنوان پایگانی از ارزش ها و اعمال در نظرمی گیرد و معتقد است فرهنگ، نوعی سرمایه است و از این رو موضوع مبارزه در یک میدان استقلال یافته است. در این میدان، همانند هر میدان دیگری، بازاری از عرضه کنندگان و مصرف کنندگان