1-5- سؤالات و فرضیات تحقیق.. 6

1-5-1- سؤالات این تحقیق عبارتند از : 6

1-5-2- فرضیه‏های تحقیق.. 7

1-6- اهداف انجام تحقیق.. 7

1-7- روش انجام تحقیق.. 7

1-8- روش های گردآوری داده ها 7

1-9- قلمرو تحقیق.. 8

1-9-1- قلمرو موضوعی تحقیق.. 8

1-9-2- قلمرو مکانی تحقیق.. 8

1-9-3-  قلمرو زمانی تحقیق.. 8

1-10- جامعه و نمونه آماری.. 8

1-10-1- جامعه آماری.. 8

1-10-2- نمونه آماری.. 8

1-11- روش نمونه گیری.. 9

1-12- روش های مورد نظر برای تجزیه و تحلیل داده ها 9

1-13- تعریف واژه ها و اصطلاحات تخصصی تحقیق.. 9

فصل دوم: مروری بر ادبیات تحقیق و پیشینه پژوهش

2-1- مقدمه. 13

2-2- بخش اول: سرمایه گذاری.. 13

2-2-1- انواع سرمایه گذاری.. 15

2-2-2- بازده سرمایه گذاری.. 16

2-2-3- روشهای سرمایه گذاری عبارتند از. 17

2-2-4- ریسک… 19

2-2-5- عوامل مؤثر بر ریسک و بازده سرمایه گذاری در محصولات مالی.. 21

2-2-5-1- عوامل کلان. 21

2-2-5-2- عوامل خرد 23

2-2-6- نظریه پرتفوی.. 25

2-2-7- مدل های ارائه شده جهت انتخاب پرتفوی بهینه. 29

2-2-7-1- مدل میانگین- واریانس… 29

2-2-7-2- مدل میانگین- نیمه واریانس… 30

2-2-7-3- مدل احتمالی.. 30

2-2-7-4- مدل میانگین-  واریانس-  چولگی.. 30

2-2-7-5- مدل فازی.. 30

2-2-7-6- مدل شبکه عصبی.. 32

2-2-7-7- مدل الگوریتم ژنتیک… 32

2-3- بخش دوم: منطق فازی و الگوریتم ژنتیک… 36

2-3-1- منطق فازی.. 36

2-3-2- منطق فازی و کاربرد آن در تصمیم گیری.. 37

2-3-3- الگوریتم ژنتیک… 39

2-3-3-1- بررسی اجمالی الگوریتم ژنتیک… 40

2-3-3-2-کارکرد الگوریتم ژنتیک برای انتخاب پرتفوی.. 41

2-3-3-3- تشریح چگونگی اجرای الگوریتم نهایی.. 43

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

3-1- مقدمه. 46

3-2- روش پژوهش… 46

3-3- سؤالات و فرضیات تحقیق.. 47

3-3-1- سؤالات تحقیق.. 47

3-3-2- فرضیه‏های تحقیق.. 47

3-5- جامعه و نمونه آماری.. 47

3-6- گردآوری اطلاعات… 49

3-7- روش‌ها و ابزار تحلیل داده‏ها 49

3-7-1- آزمون کولموگوروف- اسمیرنوف (K-S) 50

3-7-2- آزمون مقایسه میانگین دو جامعه. 50

3-8- خلاصه فصل.. 51

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

4-1- مقدمه. 53

4-2- رتبه بندی صنایع با استفاده از منطق فازی.. 53

4-3- مدل‌سازی و حل مدل با استفاده از الگوریتم ژنتیک… 62

4-3-1- مدل‌سازی.. 62

4-3-2- انتخاب سبد بهینه با استفاده از الگوریتم ژنتیک… 64

4-3-3-  نتایج الگوریتم ژنتیک روی مدل پیشنهادی.. 69

4-4- مقایسه عملکرد مدل مبتنی بر منطق فازی و مدل مارکویتز. 87

4-4-1- نتایج آزمون مرتبط با مقایسه میانگین مدل پیشنهادی مبتنی بر منطق فازی و مدل مارکویتز. 89

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1- مقدمه. 101

5-2- خلاصه پژوهش… 101

5-3- بررسی یافته‌ها و تفسیر نتایج پژوهش… 102

5-4- محدودیت‌های پژوهش… 103

5-5- پیشنهادهای کاربردی پژوهش… 103

5-6- پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آتی.. 104

منابع و مآخذ. 105

فهرست منابع فارسی.. 105

فهرست منابع انگلیسی.. 108

چکیده انگلیسی.. 110

فهرست جداول

عنوان                                                                                                   شماره صفحه

جدول 2-1: کاربرد الگوریتم ژنتیک در حل مسئله انتخاب مجموعه دارایی…………………………………………………………. 34

جدول 2-2: تفاوت های اصلی بین الگوریتم ژنتیک و الگوریتم های بهینه سازی سنتی…………………………………………….. 35

جدول3-1: شرکت های عضو نمونه آماری……………………………………………………………………………………….. 48

جدول 4-1: اهمیت شاخص‌ها از دید چهار فرد خبره 54

جدول 4-2: صفات زبانی و وزن‌های عددی ذوزنقه‌ای……………………………………………………………………………. 54

جدول 4-3: ارزیابی صنایع نسبت به شاخص نقدشوندگی سهام…………………………………………………………………… 56

جدول 4-4: ارزیابی صنایع نسبت به شاخص بازده سهام . 56

جدول 4-5: ارزیابی صنایع نسبت به شاخص سود هر سهم……………………………………………………………………….. 57

جدول 4-6: ارزیابی صنایع نسبت به شاخص نسبت قیمت به سود هر سهم………………………………………………………… 57

جدول 4-7: ارزیابی صنایع نسبت به شاخص ریسک سیستماتیک………………………………………………………………….. 57

جدول 4-8: مطلوبیت فازی برای صنایع مختلف .. 61

جدول 4-9: امتیاز کل برای صنایع مختلف .. 61

جدول 4-10: رتبه‌بندی صنایع…………………………………………………………………………………………………….. 62

جدول 4-11: کدگذاری صنایع و شرکتها در جامعه آماری مورد مطالعه……………………………………………………………. 70

جدول 4-12: نتایج الگوریتم ژنتیک برای سبد سهام 5 تایی در 10 بار اجرا…………………………………………………………. 73

 جدول 4-13: نتایج الگوریتم ژنتیک برای سبد سهام 7 تایی در 10 بار اجرا………………………………………………………… 73

جدول 4-14: نتایج الگوریتم ژنتیک برای سبد سهام 10 تایی در 10 بار اجرا……………………………………………………….. 74

جدول 4-15: نتایج الگوریتم ژنتیک برای سبد سهام 12 تایی در 10 بار اجرا 74

جدول 4-16: نتایج الگوریتم ژنتیک برای سبد سهام 15 تایی در 10 بار اجرا 75

جدول 4-17: نتایج الگوریتم ژنتیک برای سبد سهام 17 تایی در 10 بار اجرا……………………………………………………….. 75

جدول 4-18: نتایج الگوریتم ژنتیک برای سبد سهام 20 تایی در 10 بار اجرا……………………………………………………….. 76

جدول 4-19: اطلاعات مربوط به بهترین سبد 5 تایی حاصل از 10 بار اجرا………………………………………………………… 76

جدول 4-20: اطلاعات مربوط به بهترین سبد 7 تایی حاصل از 10 بار اجرا 77

جدول 4-21: اطلاعات مربوط به بهترین سبد 10 تایی حاصل از 10 بار اجرا……………………………………………………….. 78

جدول 4-22: اطلاعات مربوط به بهترین سبد 12 تایی حاصل از 10 بار اجرا 79

جدول 4-23: اطلاعات مربوط به بهترین سبد 15 تایی حاصل از 10 بار اجرا……………………………………………………….. 80

جدول 4-24: اطلاعات مربوط به بهترین سبد 17 تایی حاصل از 10 بار اجرا 82

جدول 4-25: اطلاعات مربوط به بهترین سبد 20 تایی حاصل از 10 بار اجرا 83

جدول 4-26: خلاصه نتایج مدل پیشنهادی مبتنی بر منطق فازی به ازای اندازه‌های مختلف سبد …………………………………….  88

جدول 4-27: خلاصه‌ی نتایج مدل مارکویتز به ازای اندازه‌های مختلف سبد . 89

جدول 4-28: آزمون میانگین  بازده دو جامعه (سبد 5 تایی) 89

جدول 4-29: آزمون میانگین ریسک دو جامعه (سبد 5 تایی) 90

جدول 4-30: آزمون میانگین بازده دو جامعه (سبد 7 تایی) 91

جدول 4-31: آزمون میانگین ریسک دو جامعه (سبد 7 تایی……………………………………………………………………….. 91

جدول 4-32: آزمون میانگین بازده دو جامعه (سبد 10 تایی) 92

جدول 4-33: آزمون میانگین ریسک دو جامعه (سبد 10 تایی……………………………………………………………………… 93

جدول 4-34: آزمون میانگین بازده دو جامعه (سبد 12 تایی) 93

جدول 4-35: آزمون میانگین ریسک دو جامعه (سبد 12 تایی……………………………………………………………………… 94

جدول 4-36: آزمون میانگین بازده دو جامعه (سبد 15 تایی) 95

جدول 4-37: آزمون میانگین ریسک دو جامعه (سبد 15 تایی……………………………………………………………………… 95

جدول 4-38: آزمون میانگین بازده دو جامعه (سبد 17 تایی) 96

جدول 4-39: آزمون میانگین ریسک دو جامعه (سبد 17 تایی……………………………………………………………………… 97

جدول 4-40: آزمون میانگین بازده دو جامعه (سبد 20 تایی) 97

جدول 4-41: آزمون میانگین ریسک دو جامعه (سبد 20 تایی……………………………………………………………………… 98

جدول 5-1: رتبه‌بندی صنایع . 102

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                                              شماره صفحه

شکل 2-1: عوامل مؤثر در بازدهی ………………………………………………………………………………………………  19

شکل2-2: نمودار ریسک………………………………………………………………………………………………………… 27

شکل4-1: وزن‌های عددی برای صفات زبانی…………………………………………………………………………………… 55

شکل 4-2: سلسله مراتب منطق فازی برای رتبه‌بندی صنایع……………………………………………………………………… 60

شکل 4-3: فلوچارت الگوریتم پیشنهادی………………………………………………………………………………………… 66

شکل 4-4: نمودار روند همگرایی الگوریتم ژنتیک پیشنهادی برای بهترین سبد 5 تایی…………………………………………….. 84

شکل 4-5: نمودار روند همگرایی الگوریتم ژنتیک پیشنهادی برای بهترین سبد 7 تایی . 85

شکل 4-6: نمودار روند همگرایی الگوریتم ژنتیک پیشنهادی برای بهترین سبد 10 تایی…………………………………………… 85

شکل 4-7: نمودار روند همگرایی الگوریتم ژنتیک پیشنهادی برای بهترین سبد 12 تایی…………………………………………… 86

شکل 4-8: نمودار روند همگرایی الگوریتم ژنتیک پیشنهادی برای بهترین سبد 15 تایی…………………………………………… 86

شکل 4-9: نمودار روند همگرایی الگوریتم ژنتیک پیشنهادی برای بهترین سبد 17 تایی…………………………………………… 87

شکل 4-10: نمودار روند همگرایی الگوریتم ژنتیک پیشنهادی برای بهترین سبد 20 تایی………………………………………….. 87

چکیده

هدف اصلی این پژوهش بررسی و مقایسه عملکرد مدل مبتنی بر منطق فازی و مارکویتز در مقایسه با مدل مارکویتز می باشد. در این پژوهش نخست پنج صنعت مورد مطالعه (مواد و محصولات دارویی، خودرو و ساخت قطعات، ماشین آلات و تجهیزات، محصولات غذایی و آشامیدنی و 5 محصولات شیمیایی) به وسیله‌ منطق فازی و براساس پنج شاخص ‌(نقدشوندگی سهام، بازده سهام، سود هر سهم، نسبت قیمت به سود هر سهم و ریسک سیستماتیک) رتبه‌بندی شده، سپس با توسعه مدل مارکویتز و حل آن با الگوریتم ژنتیک، سبد سهامی را انتخاب نموده که ریسک کم و بازده بالایی داشته است.

جامعه­ی آماری پژوهش حاضر تمامی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در صنایع  مواد و محصولات دارویی، خودرو و ساخت قطعات، ماشین آلات و تجهیزات، محصولات غذایی و آشامیدنی و محصولات شیمیایی طی سالهای 1385تا 1390 می باشد که براساس روش حذفی سیستماتیک حجم نمونه نهایی 69 شرکت می باشد که عملکرد مدل های مبتنی بر منطق فازی و مارکویتز در مقایسه با مدل مارکویتز عملکرد براساس سبدهای 5، 7، 10، 12، 15، 17و 20تایی از شرکت های مزبور مورد بررسی و آزمون قرار گرفته است.

نتایـج حاصل از آزمون مقایسه میانگیـن دو جامعه نشان می دهد تمامی سبدهای سهام تشکیل شده (با اندازه های مختلف) توسط مدل مبتنی بر منطق فازی نسبت به مدل مارکویتز از بازده بیشتر و ریسک (واریانس) کمتری برخوردارند که نشان دهنده عملکرد بهتز مدل پیشنهادی تحقیق حاضر نسبت به مدل مارکویتز می باشد.

واژگان کلیدی: منطق فازی، مدل مارکویتز، الگوریتم ژنتیک، سبدهای سهام

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

هر روزه تلاشـهای گسـترده ای برای بهبود روشـهای بررسی و تحلیل سهام در بازارهای مالی دنیا صـورت می گیرد. تلاش به منظور بهبود روشهای تجزیه و تحلیل سهام- به ویژ ه در بازارهایی که گوناگونی سهام در آنها بسیار زیاد است- به پدید آمدن روشهای نوینی منجر شده است که در کنار روش های گذشته در صدد یافتن پاسخی برای حداکثر سازی سود در بازارهای مالی است .الگوریتم ژنتیک، شبکه های عصبی، منطق فازی و… همگی از مصداق های این روشهای نوین است. ریسک و بازده، دو عنصر اصلی مؤثر در تصمیمات سرمایه گذاری در سهام است. هر سرمایه گذاری به دنبال افزایش بازده از یک سو و کاهش ریسک از سو ی دیگر است. بیشتر سرمایه گذاران اطمینان خاطر را به عدم اطمینان ترجیح می دهند؛ بنابراین در ازای کاهش ریسک به سطح خاصی از بازدهی اکتفا می کنند. این اطمینان خاطر از طریق تنوع بخشی و ایجاد سبد سهام، امکان پذیر است. سبد سهام مجموعه ای از سهام است که هر سهم موجود در آن، بازدهی و ریسک مشخصی دارد. در بازارهای سرمایه، روشها و تکنیکهای گوناگونی برای این کار مورد استفاده قرار می گیرد. ورود به بازار سرمایه و استفاده از ابزارهای جدید به منظور کسب بازدهی بیشتر، گامی در راستای کارآتر شدن بازار است. این امر حائز اهمیت بسیار است زیرا:

استفاده از ابزارها و روشهای هوشمند جدید در بازار سرمایه می تواند بازدهی سرمایه گذار را افزایش دهد.
استفاده از ابزار مناسب و بازدهی بیشتر برای سرمایه گذار، تخصیص بهتر منابع را در پی خواهد داشت.
تاکنون الگوهای زیادی برای حل مسئله مدیریت سبد سهام ارائه شده که هر یک با توجه به وضعیت و محدودیتهابی طرح شده است. از سوی دیگر فرایند سرمایه گذاری، مسئله سرمایه گذاری در وضعیت عدم اطمینان است. از آنجائی که این تصمیم گیری فردی است و توسط انسانهایی با روحیات و ویزگیهای فردی گوناگونی اتخاذ می شود، معیارهای مختلفی خواهد داشت. با توجه به رفتار غیرخطی سرمایه گذاران، هدف اصلی این تحقیق، انتخاب پرتفوی بهینه با استفاده از الگوریتم ژنتیک و منطق فازی می باشد، به گونه ای که پرتفوی حاصل ضمن بیشنه نمودن بازده، ریسک سرمایه گذاری را نیز کمتر نماید. در ادامه به تشریح بیشتر موضوع، اهمیت و ضرورت موضوع و فرضیه های و روش های تحقیق پرداخته می شود.

1-2- مسئله اصلی تحقیق

فهرست جدول‌ها

عنوان
صفحه
جدول 3-1- اهمیت نقش تیپ استخوانی ( صفراوی ) در جرم زایی از منظر «شواب و سازا» 70

جدول 3-2- نقش تیپ لاغر اندام ها ( صفراوی ) در جرم زایی از منظر « دوگریف» 70

جدول 3-3- نقش تیپ مزومورفی ( صفراوی ) در جرم زایی از منظر « شلدن » 72

جدول 3-4-: ارتباط فیزیک بدن و خلق وخوی از منظر شلدن و توفق تیپ مزومورف ( صفراوی ) در ایجاد ناسازگاری   73

جدول 3-5- همبستگی بین رفتار وشکل ظاهری بدن یا سیما شناسی از منظر شلدن. 77

جدول 3-6-همبستگی بین مولفه‌های مربوط به سیماشناسی.. 78

جدول 3-7- همبستگی بین مولفه‌های مربوط به منش شناسی.. 78

جدول 3-8- همبستگی بین ویژگی‌های بدنی و ویژگیهای روانی.. 78

جدول 3-9- بررسی تطبیقی نظریات کرچمر و شلدن با تیپ شناسی بقراطی.. 79

جدول 3-10- درصد فرزند خواندگان مجرم مذکر در ارتباط با مجرم بودن والدین.. 84

جدول 4-1- مزاج فصول و سن.. 116

جدول 4-2- مزاج واخلاط در ابعاد گوناگون. 122

جدول 4-3- ارتباط چهره ها با اخلاط چهار گانه از منظر مونتگومری.. 123

جدول 4-4- ارتباط شخصیت با طبیعت های چهارگانه از منظر دانشمدان. 123

جدول 4-5- مدل چهار خلقی بر اساس اخلاط چهار گانه از منظر « آبراهام میرسون» 124

جدول 4-6- ارکان یا عناصر چهار گانه از منظر «بورلند» 126

جدول 4-7- ارکان یا عناصر چهار گانه از منظر «آیزنگ» 127

جدول 4-8-  اخلاط چهار گانه ازمنظر « گولان- وور ، 1990» 128

جدول 4-9- جدول توصیفی مربوط به دمای بدن افراد بزهکار. 131

جدول 4-10- جدول توصیفی مربوط به تیپ افراد بزهکار. 132

جدول 4-11- جدول توصیفی مربوط به حرکات افراد بزهکار. 133

جدول 4-12- جدول توصیفی مربوط به اندام افراد بزهکار. 134

جدول 4-13- جدول توصیفی مربوط به وضعیت بیماری افراد بزهکار. 135

جدول 4-14 – جدول توصیفی مربوط به سازگاری با دمای محیط افراد بزهکار. 136

جدول- 4-15- جدول توصیفی مربوط به موی سر افراد بزهکار. 137

جدول 4-16- جدول توصیفی مربوط به وضعیت پوست افراد بزهکار. 138

جدول 4-17- جدول توصیفی مربوط به رگ های زیر پوست افراد بزهکار. 139

جدول 4-18- جدول توصیفی مربوط به پرخاشگری افراد بزهکار. 140

جدول 4-19-  جدول توصیفی مربوط به اعتماد به نفس افراد بزهکار. 141

جدول4-20- جدول توصیفی مربوط به جنجال و جر و بحث افراد بزهکار. 142

جدول 4-21- جدول توصیفی مربوط به ویژگی بلند پرواز بودن افراد بزهکار) 143

جدول 4-22- جدول توصیفی مربوط به تشخیص مزاج.. 144

جدول 4-23- جدول توصیفی مربوط به تشخیص خلط.. 145

جدول 4-24- آزمون آنوا برای تعیین آزمودن تفاوت بین طبایع در بزهکاران. 146

جدول 4-25- جدول پس آزمون توکی.. 146

جدول 4-26- آزمون آنوا برای تعیین آزمودن تفاوت بین اخلاط در بزهکاران. 147

جدول 4-27- جدول پس آزمون توکی مربوط به اخلاط 147

جدول 4-28- جدول زمون کای اسکور مربوط به ظاهر افراد 148

جدول 4-29- جدول آزمون کای اسکور مربوط به اندام 149

جدول 4-30- جدول آزمون کای اسکور مربوط به حرکات 150

جدول 4-31- جدول آزمون کای اسکور مربوط به اعضای ویژگیهای بدنی . 151

جدول 4-32- جدول آزمون کای اسکورمربوط به پوست ………………………………………………………………………………………………… 152

جدول4-33- جدول آزمون کای اسکور مربوط به بیماری . 153

جدول 4-34- جدول آزمون کای اسکور مربوط به دمای محیط . 154

جدول 4-35- جدول آزمون کای اسکور مربوط به موی سر. 155

جدول 4-36- جدول آزمون کای اسکورمربوط به رگ های زیر پوست . 156

جدول 4-37- ویژگیهای کلی افراد بزهکار برحسب   اخلاط……………………………………………………………………. 156

فهر ست شكل‌ها

عنوان
صفحه
 

شکل 3-1- مثلث گیلفورد …………………………………………………………………………………………………………………………….. 72

شکل 4-1- نمودار میله ای مربوط به دمای بدن …………………………………………………………………………………………….. 131

شکل 4-2- نمودار میله ای مربوط به تیپ……………………………………………………………………………………………………… 132

شکل 4-3-  نمودار میله ای مربوط به حرکات……………………………………………………………………………………………….. 133

شکل 4-4- نمودار میله ای مربوط به اندام بدن………………………………………………………………………………………………. 134

شکل 4-5- نمودار میله ای مربوط به وضعیت بیماری…………………………………………………………………………………….. 135

شکل 4-6- نمودار میله ای مربوط به سازگاری با دمای محیط ……………………………………………………………………….. 136

شکل 4-7- نمودار میله ای مربوط به موی سر……………………………………………………………………………………………….. 137

شکل 4-8- نمودار میله ای مربوط به پوست …………………………………………………………………………………………………. 138

شکل 4-9- نمودار میله ای مربوط به مرگهای زیر پوست ………………………………………………………………………………. 139

شکل 4-10- نمودار میله ای مربوط به پرخاشگری…………………………………………………………………………………………. 140

شکل 4-11- نمودار میله ای مربوط به ریسک پذیری…………………………………………………………………………………….. 141

شکل 4-12- نمودار میله ای مربوط به جنجال و جر بحث …………………………………………………………………………….. 142

4-1-اهداف تحقیق.. 4

5-1-سوالات تحقیق.. 4

6-1- فرضیه های تحقیق.. 5

7-1- روش تحقیق.. 5

8-1- جامعه و نمونه آماری.. 5

9-1- تعریف  عملیاتی متغیرهای تحقیق.. 5

9-1-1-ارزش افزوده اقتصادی.. 5

9-1-2-ارزش افزوده بازار 6

9-1-3-ارزش افزوده سهامدار 6

10-1- تعریف مفاهیم و اصطلاحات تحقیق.. 7

10-1-1 –ارزش Value. 7

10-1-2- مدیریت مبتنی بر ارزش Value Based Management 7

10-1-3- ارزش افزودهValue Added.. 8

10-1-4- ارزش اقتصادیEconomic Value. 8

10-1-5- ارزش افزوده اقتصادی Economic Value Added.. 8

10-1- 6- ارزش افزوده سهامدارShareholder Value Added.. 9

10-1-7- ارزش افزوده بازار Market Value Added.. 9

10-1-8- سرمایه Capital 9

10-1-9- هزینه سرمایه Cost of Capital 10

10-1-10- میانگین موزون هزینه سرمایه  Weighted Average Cost of Capital 10

10-1-11- سود عملیاتی پس از کسر مالیات NOPAT. 11

2-فصل دوم – ادبیات تحقیق

2-1-مقدمه. 13

2-2-مدیریت مبتنی بر ارزش Value Based Management 13

2-3-پیشینه و روند تحول VBM…. 15

2-4-متدولوژی تعیین ارزش…. 16

2-5-ارزش افزوده 17

2-6-رویکردهای ارزیابی عملکرد. 17

2-6-1-رویکردحسابداری.. 17

2-6-1-1-رشد فروش…. 18

2-6-1-2-سود. 18

2-6-1-3-سود هر سهم.. 19

2-6-1-4-درصد تقسیم سود. 19

2-6-1-5-نرخ بازده صاحبان سهام. 20

2-6-2-رویکرد مدیریت مالی.. 20

2-6-2-1-مدل قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای.. 21

2-6-2-2-مدل قیمت گذاری آربیتراژ 21

2-6-3-رویکرد تلفیقی.. 22

2-6-3-1-نسبت قیمت به سود هر سهم.. 22

2-6-3-2-نسبت ارزش بازار دارایی ها به ارزش دفتری آن ها 23

2-6-3-3-نسبت کیوتوبین.. 23

2-6-4-رویکرد اقتصادی.. 24

2-6-4-1-ارزش افزوده اقتصادی Economic Value Added.. 24

2-7-پیشینه و تکامل ارزش افزوده اقتصادی.. 25

2-8-محاسبه ارزش افزوده اقتصادی.. 26

2-9-اجزای تشکیل دهنده ارزش افزوده اقتصادی.. 27

2-9-1-سرمایه Capital 27

2-9-2-سود خالص عملیاتی پس از مالیات  NOPAT. 28

2-9-3-نرخ بازده کل سرمایه Rate of Return on Total Capital 28

2-9-3-1-روش مالی محاسبه نرخ بازده 29

2-9-3-2-روش عملیاتی محاسبه نرخ بازده 31

2-10-تعدیلات حسابداری.. 31

2-10-1-ذخیره مالیات بر درآمد معوق Deferred Income Tax Reserve. 32

2-10-2-اندوخته ارزیابی موجودی کالا به روش LIFO… 33

2-10-3-استهلاک انباشته سرقفلی.. 33

2-10-4-سرقفلی ثبت نشده 34

2-10-5-دارایی های نامشهود. 34

2-10-6-هزینه یابی کامل در مقابل کوشش های موفقیت آمیز. 34

2-10-7-سایر ذخیره ها 35

2-11-هزینه سرمایه Cost of Capital 35

2-11-1-هزینه بدهی (اوراق قرضه) 36

2-11-2-هزینه سهام ممتاز 37

2-11-3-هزینه سهام عادی.. 37

2-11-3-1-مدل رشد گوردون.. 37

2-11-3-2-مدل قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای (CAPM) 38

11-2-3-2-1-محاسبه ضریب بتا 42

2-11-3-3-مدل تعدیل نرخ اوراق قرضه (نرخ اوراق قرضه بعلاوه صرف ریسک) 43

2-11-4-هزینه سود انباشته (عدم تقسیم سود) 44

2-11-4-1-روش های محاسبه نرخ رشد (g) 45

-12-2میانگین موزون هزینه سرمایه Weighted Average Cost of Capital 46

-1-12-2ضرایب تاریخی.. 47

-1-1-12-2ضرایب ارزش دفتری.. 47

-2-1-12-2ضرایب ارزش بازار 47

-2-12-2ضرایب مورد نظر (هدف) 48

-3-12-2ضرایب نهایی.. 48

-13-2مزایای ارزش افزوده اقتصادی.. 48

-14-2معایب ارزش افزوده اقتصادی.. 50

2-6-4-2-ارزش افزوده اقتصادی تعدیل شده 50

2-6-4-3-ارزش افزوده بازار 52

2-6-4-4-ارزش افزوده سهامدار 53

2-15-مزایا و معایب ارزش افزوده سهامدار 56

2-16-مروری بر پژوهش های داخلی.. 57

2-17-مرروی بر پژوهش های خارجی.. 67

3-فصل سوم-روش تحقیق

3-1-مقدمه. 71

3-2-روش تحقیق.. 71

3-3-جامعه آماری.. 71

3-4-روش ها و ابزار گردآوری داده ها 77

3-5-اهداف تحقیق.. 77

3-6-سوالات تحقیق.. 77

3-7- فرضیه های تحقیق.. 77

3-8- روش های تجزیه و تحلیل داده ها 78

3-9-روش محاسبه متغیرهای تحقیق.. 78

3-9-1-محاسبه ارزش افزوده اقتصادی…………………………………………………………………………………….78

3-9-2- محاسبه ارزش افزوده سهامدار…………………………………………………………………………………….82

3-9-3-محاسبه ارزش افزوده بازار…………………………………………………………………………………………….83

-فصل چهارم -آزمون و ارزیابی فرضیات

4-1-مقدمه. 85

4-2- آمار توصیفی متغیرهای تحقیق…………………………………………………………………………………………… 85

4-3-برآورد آزمون های اعتبار و صحت مدل.. 87

4-3-1-آزمون حقیقی بودن رگرسیون.. 88

4-3-1-1-آزمون پایایی جمله پسماند. 88

4-3-1-2-آزمون دوربین واتسون رگرسیون همجمعی (CRDW) 89

4-3-2-آزمون نرمالیتی توزیع خطاها (پسماندها) 90

4-3-3-آزمون وایت جهت تشخیص ناهمسانی واریانس…. 91

4-3-4-برآورد آزمون LM جهت تشخیص همبستگی پیاپی پسماند. 92

4-3-5- برآورد آزمون رمزی Test Ramsey Reset 93

4-4-برآورد مدل رگرسیون چند متغیره 94

4-5- بررسی فرضیات پژوهش…. 96

5-فصل پنجم-نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1-مقدمه. 98

5-2-خلاصه ای از پایان نامه. 98

5-2-1-مقایسه نتیجه تحقیق حاضر با تحقیقات پیشین.. 99

5-3-پیشنهادات کاربردی.. 102

5-4-پیشنهادات علمی.. 103

فهرست منابع.. 104

پیوست… 110

خروجی های نرم افزار spss: 110

خروجی های نرم افزار Eviews: 112

– مقدمه

همان گونه که می دانیم نخستین گام در تحقیق عبارت است از آگاهی بر زمینه های مشکل آفرین در سازمان و شناسایی روشن و مشخص مشکلی که به بررسی و اصلاح نیاز دارد. هنگامی که مشکل یا مشکلات مهم مشخص شد می توان گام های بعدی را برای گردآوری اطلاعات، تحلیل داده ها و نمایش عواملی که با مشکل ما پیوند دارند پیمود.آن گاه با اقدامات اصلاحی مشکل حل خواهد شد. (صائبی و شیرازی،1390)

بنابراین این فصل شامل بیان مسئله، ضرورت انجام تحقیق، اهداف و فرضیه ، تعریف متغیر ها و پیش فرض های پژوهش، جامعه و نمونه آماری، روش تحقیق و نحوه جمع آوری داده ها و تعریف اصطلاحات است.این تحقیق قصد دارد با نگرش مبتنی بر ارزش شاخص هایی را با دید کاربردی در بازار سرمایه توضیح دهد و به همین جهت در این فصل چرایی استفاده از شاخص های ارزش محور را بررسی می کنیم و فرضیه های تحقیق به گونه ای طراحی شده اند که تایید و یا عدم تایید آن ها راهگشای کاربردی و یا غیر کاربردی بودن آنها خواهد بود.

2-1- بیان مساله

مسئله کمیابی دارای نزدیکترین معنی به کلمه “محدود” یا “اقتصاد” است که در مقابل کلمه “نامحدود” و یا “آزاد” به کار می رود. کمیابی مسئله محوری و اساسی هر جامعه ای است. (سبحانی،1381)

سازمان ها و شرکت ها در راستای انجام وظایف خود از این منابع محدود بهره می برند و هدف اصلی آنها ایجاد سود آوری برای مالکان آن است و مقصود از سودآوری همان ایجاد ثروت است.اما گاهی سودآوری و ایجاد ثروت با هم همسو نیستند و ایجاد سودآوری ممکن است سبب از بین رفتن ارزش شرکت در بلند مدت شود.از این رو ذی نفعان سازمان به خصوص سهام داران به ابزارهایی نیاز دارند تا عملکرد مدیریت شرکت را ارزیابی نمایند. از سویی دیگر هدف صورت های مالی عبارت از ارائه اطلاعاتی تلخیص شده درباره وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی واحد تجاری است که برای طیف گسترده از استفاده کنندگان صورت های مالی در اتخاذ تصمیمات اقتصادی مفید واقع گردد. صورت های مالی همچنین نتایج وظیفه مباشرت مدیریت یا حسابدهی آنها را در قبال منابعی که در اختیارشان قرار گرفته منعکس می کند. (نوروش و مهرانی، 1385)

در اصل این صورت های مالی هستند که اطلاعات و ابزارهای مورد نیاز تجزیه و تحلیل را در اختیار قرار می دهد. برای ارزیابی عملکرد شرکت ها رویکردهای متفاوتی وجوددارد منجمله رویکرد حسابداری که در آن همه معیارها به نوعی با سود حسابداری در ارتباطند. رویکرد مدیریت مالی به مقایسه بازده سرمایه گذاری ها و نرخ بازده مورد انتظار سهام داران می پردازد. رویکرد تلفیقی با ترکیب داده های حسابداری با اطلاعات بازار سعی در ارزیابی عملکرد شرکت دارد و اما رویکرد اقتصادی با تعدیل اطلاعات حسابداری و تبدیل آنها به اطلاعات اقتصادی به ارزیابی می پردازد.

اتخاذ هر یک از این رویکردها ممکن است منجر به نتایج متفاوتی در تصمیم گیری سهام داران شود. این تحقیق بر مبنای تحقیقات پیشین که غالبا مدعی بودند معیارهای اقتصادی قدرت توضیح بیشتری نسبت به سایر معیارها دارند قصد دارد به ارزیابی رابطه دو معیار EVA و SVA با معیار MVA بپردازد که هر سه، معیارهایی اقتصادی هستند.اثبات وجود ارتباط میان این معیارها بدین معنی است: شرکتی که تصمیمات ارزش آفرین اخذ کرده، ارزش بازار بیشتری را بدست آورده است و از منابع محدود خود به صورت کاراتری استفاده نموده است.

3-1-اهمیت و ضرورت تحقیق

اغلب بررسی های پیشین به بررسی و مقایسه معیارهای حسابداری با معیارهای  اقتصادی پرداخته اند حال آن که تحقیق حاضر به مقایسه معیارهای اقتصادی می پردازد. همچنین انجام تحقیقی که شامل تمام شرکت های حاضر در بورس اوراق بهادار تهران باشد ملموس بود چرا که تحقیقات انجام شده گذشته معمولا به بررسی چند صنعت خاص پرداخته اند. انجام این تحقیق و تایید یا عدم تایید فرضیه ها روشنگر این موضوع خواهد بود که تا چه میزان ارزش بازار شرکت ها تحت تاثیر تصمیمات مدیریت شرکت است. همچنین تحقیقات حوزه علوم انسانی و مدیریت به گونه ای است که بررسی یک موضوع در بازه های زمانی گوناگون و استفاده از ابزارهای مختلف بررسی تحقیق باعث تقویت و یا تضعیف فرضیه های مورد نظر می گردد و لزوما به معنی رد مطلق و یا تایید مطلق موضوع تحقیق نیست. بنابراین این تحقیق سعی دارد با نگرشی کاربردی ابزارهایی را به منظور استفاده بازار اوراق بهادار و علاقه مندان به این حوزه فراهم آورد تا به وسیله آن شرکت های ارزشمند را جهت سرمایه گذاری انتخاب نمایند و نیز مبنایی مبتنی بر ارزش را جهت ارزیابی عملکرد مدیران شرکت ها توسعه دهد. بر مبنای یافته های تحقیق معلوم خواهد شد که از میان ارزش افزوده اقتصادی و ارزش افزوده سهامدار کدامیک معرف بهتری برای ارزش افزوده بازار هستند. نتیجه مورد انتظار با توجه به نتایج تحقیقات پیشین در مورد ارتباط ارزش افزوده اقتصادی و ارزش افزوده بازار ارتباطی مثبت و همسو است. در رابطه با ارتباط میان ارزش افزوده سهامدار و ارزش افزوده بازار به جهت ارزش محور بودن هر دو، توقع محقق وجود ارتباطی مثبت است.

4-1-اهداف تحقیق

بررسی وجود ارتباط معنادار بین MVA و EVA در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران .
بررسی وجود ارتباط معنادار بین MVA و SVAدر شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران .
5-1-سوالات تحقیق

آیا میان ارزش افزوده اقتصادی و ارزش افزوده بازار در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معناداری وجود دارد؟
آیا میان ارزش افزوده سهامدار و ارزش افزوده بازار در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معناداری وجود دارد؟
6-1– فرضیه های تحقیق

بین ارزش افزوده اقتصادی و ارزش افزوده بازار در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه مثبت وجود دارد.
بین ارزش افزوده سهامدار و ارزش افزوده بازار در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه مثبت وجود دارد.
7-1- روش تحقیق

روش انجام این تحقیق از نوع رگرسیون دو متغیره و پس رویدادی و از لحاظ ماهیت و اهداف توصیفی است. اطلاعات مورد نیاز تحقیق از طریق مطالعات کتابخانه ای و نرم افزار رهاورد نوین، سایت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و سایت کدال به دست آمده است و فرضیه ها با استفاده از نرم افزار Excel، SPSS و Eviews بررسی شده اند.

8-1- جامعه و نمونه آماری

جامعه آماری این تحقیق شامل تمام شرکت های پذیرفته شده و فعال در بورس اوراق بهادار تهران بین سال های 1386 الی 1390 هستند، نمونه گیری انجام نشده و تمام شماری صورت گرفته است.

9-1- تعریف  عملیاتی متغیرهای تحقیق

9-1-1-ارزش افزوده اقتصادی

معیار EVA به عنوان یکی از بهترین معیارهای ارزیابی عملکرد مبتنی بر ارزش، نشان دهنده میزان موفقیت مدیر در اجرای راهکار خلق ارزش معرفی گردیده است.

EVA از طریق مقایسه سود عملیاتی بعد از مالیات (NOPAT) و کل هزینه های سرمایه (WACC) و به کمک رابطه زیر محاسبه می گردد:

EVA = NOPATt – WACC ( Capitalt-1)

که در آن :

NOPATt = سود خالص عملیاتی پس از کسر مالیات در انتهای دورهt

WACC = میانگین موزون نرخ هزینه سرمایه

Capitalt-1 = مجموع سرمایه به ارزش دفتری در ابتدای دوره t (انتهای دوره t-1) (صمدی لرگانی ، کاویانی و منتظری،1391)

9-1-2-ارزش افزوده بازار

MVA از مفیدترین معیارهای ارزیابی عملکرد و همچنین پیش بینی ارزش سهام شرکت ها می باشد. ارزش افزوده بازار، حاصل ارزش فعلی طرح های گذشته و فرصت های سودآور آتی شرکت می باشد که نشان می دهد چگونه شرکت به طور موفقیت آمیزی سرمایه اش را به کار گرفته و فرصت های سود آور آینده را پیش بینی و برای دستیابی به آنها برنامه ریزی کرده است. از نظر تئوری ارزش افزوده بازار یک شرکت برابر است با ارزش فعلی همه ارزش افزوده های اقتصادی شرکت یا سود باقی مانده ای که انتظار می رود در آینده ایجاد شود. (صمدی لرگانی ، کاویانی و منتظری،1391)

9-1-3-ارزش افزوده سهامدار

آلفرد راپاپورت رویکرد ارزش افزوده سهامدار را به عنوان یکی از سنجه های ارزش سهامدار معرفی کرده است. SVA از معیارهای ارزیابی عملکرد مدیریت مبتنی بر ارزش (VBM) به حساب می آید. این معیار ارزش سهامدار را در مقایسه با میانگین موزون هزینه سرمایه سرمایه گذاری شده نشان می دهد به طوری که عملکرد بنگاه را از طریق تحلیل تاثیر تصمیمات مدیریت بر خالص ارزش فعلی جریانات نقدی برای سهام داران مورد سنجش قرار می دهد. این معیار همچنین قدرت بنگاه را در کسب درآمد بیشتر از هزینه ها اندازه گیری و منعکس می نماید. (صمدی لرگانی ، کاویانی و منتظری،1391)

ارزش افزوده سهامدار=

افزایش ارزش بازار حقوق صاحبان سهام

+ سود سهام پرداخت شده در طول سال

2- بلغارستان | Bulgaria
بیشتر گردشگران در هنگام خرید تور بلغارستان به شهرهای وارنا و صوفیه سفر می‌کنند. غالبا افرادی که به دنبال تفریحات ساحلی هستند، به شهر باتومی می‌روند و گردشگرانی که قصد بازدید از جاذبه‌های تاریخی- فرهنگی دارند و یا با هدف خرید سفر می کنند، شهر تفلیس را در برنامه سفر خود قرار می‌دهند. البته برای سفر به بلغارستان نیاز به ویزا دارید که می‌توانید با مراجعه به سفارت بلغارستان در خیابان توانیر برای دریافت آن اقدام کنید.
بهترین زمان سفر به بلغارستان: آوریل تا می (فروردین تا اردیبهشت) – سپتامبر (شهریور تا مهر)

3- مجارستان | Hungary
مجارستان (به زبان مجاری: Magyarország) از جمله زیباترین کشورها در اروپای مرکزی است که پایتخت آن بوداپست می‌باشد. کشور مجارستان بیش از 144 شهر دارد اما بیشتر مردم دنیا و گردشگران به پایتخت مجارستان یعنی شهر بوداپست سفر می‌کنند. به‌جز بوداپست (Budapest) شهرهای دیگر مجارستان ازجمله دبرسن (Debrecen)، سگد (Szeged)، میشکولتس (Miskolc)، پچ (Pécs)، گیور (Gyor)، کاپشوار (Kaposvár)، نیرگهزا (Nyíregyháza) میزبان گردشگران هستند. برای سفر به مجارستان نیاز به اخذ ویزای شینگن دارید اما با گرفتن ویزای شینگنِ مجارستان می‌توان علاوه بر سفر به کشورهای عضو اتحادیه اروپا ازجمله کشورهای نروژ، ایسلند و سوئیس به کشورهایی هم که عضو اتحادیه اروپا نیستند نیز سفر کرد.
بهترین زمان سفر به مجارستان: ماه مارس تا می (اواخر اسفند تا اردیبهشت)- ماه سپتامبر تا نوامبر (شهریور تا آذر)

4- صربستان | Serbia
صربستان مقصد ایده آلی برای سفر در تابستان است و برای علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی کشور مناسبی محسوب می‌شود. جالب است بدانید شهرت بلگراد بیشتر از نام خود کشور صربستان است به همین دلیل بیشتر گردشگران به بلگراد سفر می‌کنند زیرا شهرت زیادی دارد. به‌جز فصل تابستان و آب‌وهوای عالی آن برای سفر؛ صربستان به‌واسطه پیست اسکی کوپانیک (Kopaonik) ‌در زمستان میزبان علاقه‌مندان به اسکی و ورزش‌های زمستانی است. تا مهر سال 97 برای سفر به صربستان و خرید تور صربستان نیاز به ویزا نبود اما از این ماه به بعد ایرانی‌ها برای سفر خود باید اقدام به تهیه ویزای صربستان کنند.
بهترین زمان سفر به صربستان: آگوست تا اکتبر (مرداد تا آبان)

5- کرواسی | Croatia
بیشتر گردشگران کرواسی را به‌واسطه ساحل و طبیعت زیبای آن می‌شناسند. اگر به دنبال هیجان و ماجراجویی هستید، هزاران تفریح و ورزش آبی در نواحی ساحلی کرواسی منتظر حضور شما هستند مانند غواصی، قایق‌سواری، موج‌سواری و… برای سفر به کرواسی نیاز به اخذ ویزا دارید. عموما این ویزا به مدت اعتبار 6 ماهه دارد و می‌توانید با مراجعه به سفارت   کرواسی در ایران در خیابان پاسداران برای اخذ آن اقدام کنید.
بهترین زمان سفر به کرواسی: می تا ژوئن (اردیبهشت تا خرداد)- سپتامبر تا اکتبر (شهریور تا اوایل آبان)

6- سوئیس | Switzerland
ساعت سوئیسی، داستان بچه‌های کوه آلپ، پنیر سوئیس و علامت صلیب سرخ اولین نمادهایی هستند که با شنیدن نام این کشور به ذهن می‌رسند. این کشور کوچک و زیبا در اروپا مقصد ایده‌آلی برای سفر در تمام چهارفصل سال است؛ اما اگر بخواهیم آب‌وهوای سوئیس را ملاک سفر قرار دهیم فصل بهار و زمستان عالی‌ترین زمان برای تفریح و لذت بردن از سفر به این کشور کوهستانی و خرید تور سوئیس است؛ به‌خصوص اگر طرف‌دار اسکی و ورزش‌های زمستانی هستید.
ازآنجایی‌که سوئیس از اعضای پیمان شینگن است، ورود به خاک آن پیش از سفر مستلزم دریافت ویزا خواهد بود و برای دریافت ویزای آن می‌توانید به خیابان الهیه و سفارت سوئیس در ایران مراجعه کنید.
بهترین زمان سفر به سوئیس: ژوئن تا اکتبر (خرداد تا آبان)

7- قبرس | Cyprus
اگر زیاد به ترکیه سفرکرده باشید گزینه بعدی پیشنهادی برای سفر، انتخاب تور قبرس و سفر به شهرهای زیبا لارناکا و لیماسول است. این جزیره زیبا در دریای مدیترانه قرار دارد بنابراین دارای تابستان‌های گرم و شرجی و زمستان‌های معتدل است. برای دریافت ویزا باید دقت کنید به کدام قسمت قبرس سفر می‌کنید چراکه شرایط ویزای قبرس شمالی و قبرس جنوبی باهم متفاوت هستند. سفارت قبرس در خیابان شهید کریمی تجریش قرار دارد. بد نیست بدانید که عموما گردشگران برای راحتی سفر به سایر کشورهای اروپایی اقدام به دریافت ویزای قبرس جنوبی می‌کنند.
بهترین زمان سفر به قبرس: آوریل تا اکتبر (فروردین تا اوایل آبان)

5- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………7

6- ساماندهی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..7

فصل اول: کلیات…………………………………………………………………………………………………………………………..8

1-1- تعریف سقط جنین……………………………………………………………………………………………………………..10

1-1-1- تعریف لغوی سقط جنین…………………………………………………………………………………………………11

1-1-2- تعریف اصطلاحی سقط جنین………………………………………………………………………………………….12

1-1-2-1- سقط جنین از نظر فقهی………………………………………………………………………………………………12

1-1-2-2- سقط جنین از نظر پزشکی……………………………………………………………………………………………13

1-1-2-3- سقط جنین از نظر  فمینیسم…………………………………………………………………………………………14

1-1-2-4- سقط جنین از نظر حقوقی……………………………………………………………………………………………14

1-1-3- ضابطه قانونی حیات جنینی و حیات قابل زیستن………………………………………………………………..16

1-1-3-1- دوران حیات جنینی مورد حمایت قانونگذار…………………………………………………………………..16

1-1-3-2- دوران حیات قابل زیستن مورد حمایت قانونگذار…………………………………………………………..16

1-2- تاریخچه سقط جنین…………………………………………………………………………………………………………..17

1-2-1- دیدگاه ادیان الهی درمورد سقط جنین……………………………………………………………………………….20

1-2-1-1- دیدگاه آیین زرتشت…………………………………………………………………………………………………..20

1-2-1-2- سقط جنین در یهودیت……………………………………………………………………………………………….22

الف: سقط جنین غیر عمدی………………………………………………………………………………………………………….23

ب: سقط جنین عمدی………………………………………………………………………………………………………………….23

ج: سقط جنین در صورت وجود خطر برای مادر……………………………………………………………………………..24

د: بارداری از زنا و سقط جنین………………………………………………………………………………………………………24

ه: معلولیت کودک و سقط جنین……………………………………………………………………………………………………24

1-2-1-3- سقط جنین در مسیحیت……………………………………………………………………………………………..25

الف: سقط جنین از دیدگاه کاتولیک ها…………………………………………………………………………………………..25

ب: سقط جنین از دیدگاه کلیسای   پروتستان……………………………………………………………………………………26

ج: سقط جنین از دیدگاه کلیسای اورتدوکس………………………………………………………………………………….26

1-2-1-4- سقط جنین در قانون حمورابی…………………………………………………………………………………….27

1-2-1-5- سقط جنین دردین اسلام…………………………………………………………………………………………….28

الف: سقط جنین در فقه اهل سنت………………………………………………………………………………………………..29

ب: سقط جنین در فقه شیعه………………………………………………………………………………………………………..31

1-2-2- سابقه قانونگذاری در خصوص سقط جنین درایران…………………………………………………………..34

1-2-2-1- سقط جنین در ایران قبل از انقلاب……………………………………………………………………………..34

1-2-2-2- سقط جنین در ایران بعد از انقلاب……………………………………………………………………………..36

1-3- انواع و حالات جنین…………………………………………………………………………………………………………38

1–3-1- انواع جنین…………………………………………………………………………………………………………………..38

1-3-1-1- جنین مشروع……………………………………………………………………………………………………………39

1-3-1-2- جنین نامشروع………………………………………………………………………………………………………….41

1-3-1-3- جنین ناشی از تلقیح مصنوعی…………………………………………………………………………………….42

1-3-1-4- جنین شبیه سازی شده……………………………………………………………………………………………….43

1-3-2- حالات جنین………………………………………………………………………………………………………………..44

1-4- اقسام سقط جنین………………………………………………………………………………………………………………45

1-4-1- سقط جنین طبیعی…………………………………………………………………………………………………………45

1-4-1-1- غیرارادی………………………………………………………………………………………………………………….45

1-4-1-2- سقط ارادی……………………………………………………………………………………………………………….46

1-4-2- سقط جنین درمانی (طبی)……………………………………………………………………………………………….46

1-4-2-1- شرایط لازم برای صدور مجوز سقط درمانی………………………………………………………………….46

1-4-2-2- ضرورت سقط جنین توسط پزشک………………………………………………………………………………47

1-4-3- سقط جنین جنایی………………………………………………………………………………………………………….48

1-4-3-1- عمدی……………………………………………………………………………………………………………………..49

1-4-3-2- شبه عمدی……………………………………………………………………………………………………………….49

1-4-3-3- خطای محض……………………………………………………………………………………………………………50

1-4-4- سقط جنین ضربه ای……………………………………………………………………………………………………..52

فصل دوم: سقط جنین در فقه و حقوق………………………………………………………………………………………….54

2-1- سقط جنین در منابع اسلامی……………………………………………………………………………………………….56

2-1-1- سقط جنین در قرآن………………………………………………………………………………………………………56

2-1-2- سقط جنین در روایات…………………………………………………………………………………………………..57

الف: روایات عام………………………………………………………………………………………………………………………..58

ب: روایات خاص………………………………………………………………………………………………………………………58

2-1-3- سقط جنین در دیدگاه فقهای شیعه…………………………………………………………………………………..59

2-1-4- دیدگاه فقهای اهل سنت درسقط جنین…………………………………………………………………………….59

2-1-4-1- مذهب حنفی…………………………………………………………………………………………………………….60

2-1-4-2- مذهب مالکی……………………………………………………………………………………………………………60

2-1-4-3- مذهب حنبلی……………………………………………………………………………………………………………61

2-1-4-4- مذهب شافعی…………………………………………………………………………………………………………..61

2-1-4-5- دیدگاه فقهای  معاصر اهل سنت درسقط جنین……………………………………………………………..62

2–1-5–ادله حرام ونامشروع بودن سقط جنین درمنابع استنباط………………………………………………………..63

الف: کتاب (قرآن)………………………………………………………………………………………………………………………63

ب: سنت…………………………………………………………………………………………………………………………………..65

1- روایات دال براولویت…………………………………………………………………………………………………………….65

2- روایات دال بر تأخیر رجم……………………………………………………………………………………………………….66

3- روایات دال برمحرمیت مادر از ارث…………………………………………………………………………………………67

ج: بنای عقلا………………………………………………………………………………………………………………………………67

د: اجماع……………………………………………………………………………………………………………………………………68

2-1-6- مواضع حلیت سقط جنین وادله آن………………………………………………………………………………….68

2-1-6-1- مرحله اول قبل ازدمیده شدن روح………………………………………………………………………………69

الف: قاعده اضطرار…………………………………………………………………………………………………………………….69

ب: شرایط تحقق حالت اضطرار واقدام مضطر……………………………………………………………………………….70

2-1-6-2- مرحله دوم بعد از دمیده شدن روح……………………………………………………………………………..71

2-2- سقط جنین در حقوق………………………………………………………………………………………………………..80

2-2-1- رکن قانونی جرم سقط جنین………………………………………………………………………………………….80

2-2-2- رکن مادی جرم سقط جنین……………………………………………………………………………………………83

الف: رفتارمجرمانه………………………………………………………………………………………………………………………83

1- ارتکاب فعل مجرمانه……………………………………………………………………………………………………………..84

2- فراهم ساختن وسایل سقط جنین…………………………………………………………………………………………….86

3- مباشرت در سقط جنین………………………………………………………………………………………………………….86

ب: شرایط و اوضاع احوال…………………………………………………………………………………………………………..90

1- جود جنین……………………………………………………………………………………………………………………………90

2- قابلیت استمرار و حیات جنین………………………………………………………………………………………………..90

3- مشروع بودن و نامشروع بودن جنین………………………………………………………………………………………..91

4- تأثیر رضایت زن حامله………………………………………………………………………………………………………….94

5- شخصیت مرتکب…………………………………………………………………………………………………………………94

6- استفاده از وسایل خاص………………………………………………………………………………………………………..95

ج: وجود رابطه سببیت……………………………………………………………………………………………………………….96

د: حصول نتیجه………………………………………………………………………………………………………………………..98

2-2-1-3- رکن معنوی جرم سقط جنین…………………………………………………………………………………….98

الف: انگیزه در ارتکاب جرم………………………………………………………………………………………………………….98

ب: سوءنیت……………………………………………………………………………………………………………………………….99

ج: خطای جزایی در سقط جنین………………………………………………………………………………………………….100

2-2-1-4- معاونت در جرم سقط جنین………………………………………………………………………………………100

2-2-1-5- سقط جنین به امر شوهر……………………………………………………………………………………………102

2-2-1-6- شروع به سقط جنین…………………………………………………………………………………………………104

فصل سوم: مجازات سقط جنین درفقه و حقوق…………………………………………………………………………….106

3-1– مجازات سقط جنین در فقه……………………………………………………………………………………………….108

3-1-1- مجازات سقط جنین عمدی…………………………………………………………………………………………..108

الف: دیدگاه اول قصاص……………………………………………………………………………………………………………108

ب: دیدگاه دوم پرداخت دیه………………………………………………………………………………………………………110

3-1-2- مجازات سقط جنین غیرعمدی……………………………………………………………………………………..113

3-1-3- مجازات سقط جنین خطایی…………………………………………………………………………………………114

3-1-4- مقدارومیزان دیه تعیین شده درفقه شیعه…………………………………………………………………………115

3-1-5- مقدارومیزان دیه تعیین شده درفقه اهل سنت………………………………………………………………….116

3-2- مجازات سقط جنین درحقوق…………………………………………………………………………………………..117

3-2-1- مجازات سقط جنین عمدی………………………………………………………………………………………….117

الف: مجازات سقط جنین به اعتبار وسیله……………………………………………………………………………………117

1- سقط جنین به واسطه صدمات بدنی………………………………………………………………………………………117

2- سقط جنین بوسیله وسایل طبیعی یا شیمیایی………………………………………………………………………….120

ب: مجازات  سقط جنین به اعتبار شخصیت مرتکب……………………………………………………………………121

1- سقط جنین به مباشرت پزشکان وجراحان……………………………………………………………………………..121

2- سقط جنین به مباشرت زن حامله………………………………………………………………………………………….123

3-2-2- مجازات سقط جنین غیر عمدی وخطایی………………………………………………………………………124

3-2-3- مجازات سقط جنین خطایی ناشی از بی احتیاطی درامور رانندگی…………………………………….125

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………….126

پیشنهادها…………………………………………………………………………………………………………………………………130

منابع و مأخذ……………………………………………………………………………………………………………………………131

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………..138

چکیده

واقعیت این است که سقط جنین، از ادوار گذشته تاکنون، در همه جوامع بشری به دلایل مختلف انجام گرفته و می‌گیرد و همواره نزد اندیشمندان حقوق جزا به عنوان یکی از موضوع های اساسی حقوق کیفری مطرح بوده است سقط جنین یا سقط حمل یکی از جرائمی است که جوامع پیوسته با آن درگیر بوده اند و راه یابی برای مقابله با آن از جمله مسائل و مشکلات جوامع بشری بوده و ازدیرباز نیز مقررات خاصی برای جلوگیری از وقوع این پدیده و تعقیب و مجازات مرتکبان آن تدوین شده است. وبرخی از فمینیست هااین پدیده اجتماعی را به طور مطلق پذیرفته و معتقد به آزادی بی قید و شرط آن هستند. مسلماً این  آزادی بدون  قید سقط جنین امری مذموم است که حق حیات را از موجودی سلب می‌کند در مقابل، بعضی بر اساس آموزه های دینی، سقط جنین را تحت هیچ شرایطی مجاز نمی دانند. فقهای امامیه قائل به آزادی نسبی سقط جنین شده اند و در موارد محدودی سقط جنین را جایز می دانند. در نظام حقوقی ایران که قوانین و مقررات آن برگرفته از فقه امامیه است، برخلاف نظام های حقوقی جوامع غربی که سقط جنین را نشانه افتخارآمیز شخصیت و آزادی زن می دانند، جنین انسان را موجودی دارای شخصیت انسانی و قابل تکریم و حمایت می داند که مانند سایر انسان ها دارای حقوقی از جمله حق حیات و سلامت است. قانونگذار جمهوری اسلامی ایران سقط جنین را به طور نسبی حرام و مطابق قانون مجازات اسلامی دارای مجازات می داند، بنابر نظر مشهور فقها، سقط جنین بعد از دمیدن روح (چهار و نیم ماهگی) حرام و نامشروع می باشد. اما این رأی در میان فقها مخالفانی دارد که برخی با تمسک به قاعده لاحرج، ضرورت و اضطرار، تزاحم یا اصل تخییر، فتوا به جایز بودن سقط جنین را مجاز دانسته اند، اما با جواز بی قید و شرط آن مخالفت نموده اند.

 کلید واژه: سقط جنین، فقه، حقوق، ولوج روح، قصاص، سقط عمدی.

 مقدمه

از شگفت انگیزترین وزیباترین پدیده های جهان هستی آفرینش موجودی بنام انسان است باتوجه به اهمیّت و نقش منحصربه فرد انسان درنظام آفرینش، آغاز و فرجام زندگی او، همواره مورد مطالعه اندیشمندان وادیان الهی بوده ‌است.

  آفرینش انسان از پیچیده ترین و پر رمز و رازترین سؤالات ذهن بشری است. قرآن کریم خلقت اولیه ی انسان را از خاک معرفی می کند که خداوند به آن روح دمیده است (صاد، آیه71،72) و پس از خلقت آدم و زوجش از جنس او(نساء، آیه1) انسان های بعدی را ازجنس آن دو پدید آورد. این انسان در زندگی خود مراحل گوناگونی را پیش رو دارد که دوران جنینی از مهّم ترین آن است. اهمیّت مسئله بارداری وتولید مثل از دیرباز در همه جوامع بشری مورد توجه بوده است، ازهمین رو استدلال می شود که نخستین ثمره ازدواج داشتن فرزند است. و یکی ازعمده ترین اهداف زناشویی در زندگی مشترک زوجین، مسأله تولد فرزند است، که امری مبارک محسوب شده، وانسان را وادار می‌کند که از منشأ بوجود آمدن آن، نطفه و جنین متشکله در رحم مادر، حمایت نموده و قواعدی را برای آن وضع کند. با این همه در مواردی، حرمت جنین شکسته شده وگاهی نیز سقط آن به خاطرمسائل مختلفی از قبیل حفظ جان مادر تجویز می‌شود.

مسلماً آزادی سقط جنین امری مذموم وخلاف شرع است که حق حیات این بدیهی‌ترین هدیه الهی را از موجودی سلب می‌کند. دین اسلام ازسوی شارع مقدس قواعدی را درباره سقط جنین ونحوه برخورد با آن وضع نموده ونفوذ این قواعد در قوانین ایران و فتاوی فقها به خوبی قابل ملاحظه است. درکشور ما این موضوع هیچ گاه به صورت جدی مورد بحث و بررسی قرار نگرفته و به همان نسبت مشکلات مربوط به آن درهاله ای لاینحل مانده است. وضعیت جامعه به گونه ای است که سقط جنین اتفاق می افتد و قسمت اعظم آن به صورت پنهانی و توسط افراد غیر متخصص انجام می شود پایان نامه حاضر برای تأمین این هدف مهم انجام شده است و موضوع سقط جنین از نگاه فقها و قوانین ایران مورد بررسی قرار گرفته است.

واقعیت این است که سقط جنین، از ادوار گذشته تاکنون، در همه جوامع بشری  به دلایل مختلف انجام گرفته وهمیشه وجدان فردی وجمعی در مقابل بسیاری از سقط جنین‌ها آزرده خاطر شده است و این وجدان فردی و جمعی است، که سقط جنین را جنایت به بشریت وتجاوز به حق حیات دانسته است.

 1– بیان مسأله

یکی از جرایمی که جوامع پیوسته با آن درگیر بوده اند سقط جنین است و دست یابی به راه حلی برای مقابله با آن از جمله مشکلات جوامع بشری بوده و مقررات خاصی برای جلوگیری از وقوع این عمل وتعقیب و مجازات مرتکبان آن در نظر گرفته شده است. قابل به ذکر است که در قوانین و مقررات و همچنین کتب و آثار صاحب نظران کیفری راجع به مفهوم این جرم و مجازات آن اتفاق نظری دیده نمی شود، برخی از اعمال در جوامع مختلف به طور ذاتی قبیح هستند. و معمولاً در نظام های حقوقی این کشورها این رفتارها به عنوان جرم تلقی شده و برای آنها مجازاتهایی در نظر گرفته شده است. از بین بردن جنینی که قرار است به دنیا آمده و از مواهب الهی برخوردار شود یکی از این اقدامات است که بنابر توصیه های مذهبی عملی حرام دانسته شده که برگرفته از فقه اسلامی است و در کشور ما جرم محسوب می شود.

ساختار حقوقی ایران اساس مذهبی داشته وحتی قبل از این که نظام حقوقی مدون در ایران برقرار شود، مطابق تعالیم اسلام و شرع سقط جنین حرام بوده و جرایمی از این دست که رخ می داد مستوجب کیفرهای شرعی بود که مجازات آن در محاکم شرع اعمال می شد. بعد از انقلاب مشروطیت و تأسیس مجلس شورای ملی و سیر قانونگذاری درایران، در اولین قانون مجازاتی که در سال 1304 به صورت قانون کیفرعمومی ایران تدوین شد، بحث سقط جنین کلاً ممنوع شناخته شد. تا اینکه در سال 1355تصمیم گرفته شد سقط جنین در مواردی خاص برای حفظ جان مادر و برخی از مشکلات تکامل جنینی مجاز شناخته شود.

در حقوق ایران تدوین کنندگان قانون مجازات عمومی سابق مصوب 1304 در بحث مربوطه به «قتل و ضرب وجرح عمدی» مقررات حاکم بر این پدیده را در مواد 180 تا 184 بدون توجه به منابع فقهی و موازین اسلامی بیان کرده بودند که تدوین آن بیشتر تحت تاثیر قانون جزای فرانسه بود. که برای مراحل حیات جنین مجازاتهای متفاوت قایل نشده بودند. ولی درعمل، دیوان عالی کشور، بیشتر تحت تأثیر منافع فقهی بوده و براساس موازین اسلامی آرای خود را صادر نموده است.

تدوین کنندگان قانون مجازات اسلامی به پیروی از شیوه فقها و صاحب نظران اسلامی که در کتب آثار خود این مسأله را درمبحث دیات مورد بحث قرار داده اند، مطابق مقررات مواد 487 الی 493 قانون مجازات اسلامی مصوب1370و مواد 622 الی 624 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازاتهای بازدارنده) مصوب 1375، برخلاف گذشته سقط جنین را از همان مراحل اولیه استقرار نطفه قابل مجازات دانسته اند. نهایت آنکه در هر یک از مراحل دوران بارداری تا قبل از حلول روح در جنین، میزان دیه را متفاوت بیان کرده و برای  پایان دوران حیات جنینی و زمان حلول روح در جنین در مورد کسی که موجبات سقط جنین را فراهم آورد، مجازات حبس از سه ماه تا شش ماه و اگر مرتکب جرم طبیب یا قابله باشد و عالماً در اسقاط جنین مباشرت داشته باشد و یا اینکه زن حامل را به وسایل اسقاط جنین راهنمایی نماید، بر حسب مورد مجازات قصاص یا حبس از سه ماه تا پنج سال را پیش بینی نموده است.

از آنجایی که ح‍م‍ای‍ت‌ از ج‍نین‌ م‍وضوع‍ی‌ اس‍ت‌ ک‍ه‌ از دی‍رب‍از در ج‍وام‍ع‌ ب‍ش‍ری‌ م‍طرح‌ ب‍وده‌ و درن‍ظام‌ ه‍ای‌ ح‍ق‍وق‍ی‌ ب‍س‍یاری‌ ازک‍ش‍وره‍ای‌ ج‍ه‍ان‌ ازج‍م‍ل‍ه‌ ای‍ران‌ م‍ورد ت‍وج‍ه‌ واق‍ع‌ ش‍ده‌ اس‍ت‌. دره‍م‍ی‍ن‌ راس‍ت‍ا، ق‍ان‍ون‍گ‍ذار ج‍م‍ه‍وری‌ اس‍لام‍ی‌ ایران‌، ب‍ا ال‍ه‍ام‌ از ره‍ن‍م‍ود ه‍ای‌ ف‍ق‍ه‌ اس‍لام‍ی‌ جن‍ی‍ن‌ ان‍س‍ان‌ را م‍وج‍ودی‌ واج‍د ش‍خ‍ص‍ی‍ت‌ ان‍س‍ان‍ی‌ و قاب‍ل‌ ت‍ک‍ری‍م‌ وح‍م‍ای‍ت‌ م‍ی‌ دان‍د ک‍ه‌ م‍ان‍ن‍د س‍ای‍ران‍س‍ان‍ه‍ا دارای‌ ح‍ق‍وق‍ی‌ از جمله‌ ح‍ق‌ ح‍ی‍ات‌ اس‍ت‌ ل‍ذا در ح‍ق‍وق ‌ک‍ی‍ف‍ری‌ ای‍ران‌ ت‍ع‍رض‌ ب‍ه‌ ای‍ن‌ ح‍ق‍وق‌ م‍ن‍ع‌ ق‍ان‍ون‍ی‌ داش‍ت‍ه‌ وج‍رم‌ م‍ح‍س‍وب‌ م‍ی‌ ش‍ود، قانونگذار در قانون جدید مجازات اسلامی مصوب سال 1392به منازعات و مشاجره هایی که در قانون قبل در رابطه با سقط عمدی جنین پس ازحلول روح مطرح بوده را درمواد 306و716 الی721 قانون مذکور پایان داده است، که ما در این پایان نامه به این موضوعات اشاره خواهیم داشت.

2- اهمیّت و ضرورت انجام تحقیق

مهمترین اهمیّت انجام این تحقیق آن است که ابعاد بحث سقط جنین از منظر فقها و حقوقدانان مورد تفحص و بررسی قرارگیرد. با توجه به زوایای مختلف پدیده سقط جنین که محل تلاقی ارزشهای اساسی جامعه اسلامی است و از طرف دیگر به عنوان یک عملیات واقدامات پزشکی برای نجات جان مادر در میان می باشد و از سویی عوامل متعددی می توانند در افزایش این پدیده مجرمانه دخالت داشته باشند و علاوه بر ارزشهای اساسی جامعه، موضوع با احکام فقهی و بایدها و نبایدهای حقوقی، گره خورده و تصمیم گیری و تصمیم سازی در این مورد را پیچیده تر می کند، تحلیل مسئله سقط جنین از جهات مذکور برای برنامه ریزی و کنترل و مدیریت درست عوامل ایجاد کننده مشکل گشا خواهد بود. و ازسویی آحاد جامعه بر این باورند که سقط جنین در ابتدای دوران حاملگی (قبل از دمیده شدن روح) مجاز بوده و هیچگونه آثاری به آن مترتب نمی باشد. بنابراین طرح این موضوع به عنوان یک مشکل و بیان راهکارهای فقهی و حقوقی آن می تواند برای رفع این معضل مثمرثمر باشد. لذا این پژوهش نیلی در جهت رسیدن به این هدف است. باتوجه به مبهم بودن قانون مجازات اسلامی مصوب 1370، و قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازاتهای  بازدارنده) مصوب1375 و اختلاف نظر و تعدد نظرات علمای علم حقوق کیفری به ویژه اساتید و قضات از قانونگذار در بحث سقط جنین خصوصاً در مورد قصاص در سقط جنینی که دارای روح است، سؤالاتی که درعمل برای دستگاه قضایی و در محافل علمی پیرامون مسئله سقط جنین مطرح بوده و دیدگاههای متعددی در خصوص جواز سقط یا منع سقط ظهور نموده است، لذا از این حیث تصمیم بر این شد که بتوانیم با عنایت به نگاه فقهای متأخر و تحولات اخیر قانونگذاری در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، به مسائل مستحدثه پاسخ دهیم، تا در حد خود بتواند، انگیزه ای برای سایر پژوهشگران باشد تا آنها را وادار به کنکاش و بررسی بیشتر نسبت به این مسئله بنماید.

3- سؤالات و فرضیه های تحقیق

درخصوص سقط جنین سؤالات مختلفی مطرح است که در این تحقیق به آنها پاسخ داده شده است. سؤالات قابل طرح از این قرار می باشد:

الف) سؤالات

1– آیا سقط جنین مطلقاً جرم بوده و مرتکب آن مستحق کیفر است؟

2– آیا سقط جنین عمدی پس از ولوج روح در فقه و نظام حقوقی ایران مستوجب قصاص است؟

3– آیا شروع به سقط جنین در فقه و حقوق ایران عنوان مجرمانه دارد؟

ب) فرضیه ها

1–  سقط جنین بصورت مطلق جرم  نیست.

2– سقط جنین عمدی در هر مرحله ای که باشد، با توجه به قوانین و فقه مستوجب قصاص نمی باشد.

3– شروع به سقط جنین در فقه و نظام حقوقی ایران عنوان مجرمانه ندارد.

4– سابقه وپیشینه تحقیق

مسئله سقط جنین جزء موضوعاتی است که از قدیم الایام در قوانین جاریه حاکم بر جامعه بشری تا امروزه مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته شده است. پژوهشهایی در این زمینه انجام شده است که در ذیل به برخی از آن موارد اشاره میشود:

رحمان برخورداری  در سال 1380 پژوهشی با عنوان «سقط جنین در حقوق ایران، فرانسه و انگلیس» انجام داده است که چکیده آن عبارت است از:

پایان‌نامه حاضر با عنوان سقط جنین در حقوق ایران، فرانسه و انگلستان علاوه بر مقدمه، در سه فصل نگارش شده است. فصل اول اختصاص به کلیات دارد که درآن تعریف سقط جنین و تمیز آن از عناوین مشابه و بررسی آن از نظر علم پزشکی وانواع سقط جنین آورده شده است. در فصل دوم ارکان تشکیل دهنده سقط جنین عمدی در سه مبحث به تفصیل بیان شده است که این فصل در برگیرنده قسمت عمده و اصلی پایان‌نامه است و در آن وارد محتوی و ماهیت بحث شده‌ایم. همچنین در این فصل مفهوم شروع به سقط جنین عمدی و سقط جنین عقیم و محال توضیح داده شده است. فصل سوم این رساله به بیان مجازات سقط جنین یا حمل اعم از قصاص و دیه و تعزیر اختصاص دارد و در آن مجازات این جرم به اعتبارهای گوناگون و همچنین سیر تحول و فزونی وکاستی مجازات آن از زمان حکومت قانون مجازات عمومی سابق تا تصویب قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مورد بررسی قرار گرفته است. و در نهایت پایان بخش رساله جمع‌بندی مطالب و نتیجه‌گیری کلی است.

بهمن معظمی گودرزی در سال 1381 پژوهشی با عنوان «حقوق جنین درفقه امامیه وتطبیق آن با قوانین موضوعه ایران» انجام داده است که چکیده آن عبارت است از:

حمل در شکم مادر را جنین گویند. از زمان انعقاد تا هنگام زایمان، دوران جنینی نام دارد جنین دارای احکام و حقوقی است. الف) حقوق کیفری جنین یا احکام جنین: این احکام اگر چه ارتباط مستقیمی با خود جنین ندارند و مالا در ارتباط با او هستند اما به جهت اثری که جنین بر نحوه اجرای این احکام دارد بررسی می شوند، در این بخش از موضوعاتی همچون تأثیر جنین در عدم اجرای مجازاتهایی چون حدود و قصاص و  تعزیرات، نحوه محاسبه دیه جنین، ولی دم واقع شدن جنین و رویه عملی امروز دادگاهها در برخورد با مسائلی همچون سقط جنین، بحث شده است. ب) حقوق جنین: با دارا بودن دو شرط موجود بودن و زنده بودن متولد شدن از همه حق و حقوق خود بهره مند می گردد اگرچه این دارا شدن حق بصورت معلق است و منوط به وجود شرط متأخر یعنی زنده متولد شدن او می باشد. حقوقی که جنین اهلیت تمتع آنرا دارد عبارتند از: وصیت، وقف، ارث و نفقه، که البته در مورد نفقه اختلاف نظر وجود دارد که آیا نفقه مطلقه حامله بخاطر حمل است یا بخاطر مادر او. از دیگر ویژگیهای جنین این است که موجب می شود دوران عده زن حامله کوتاهتر یا طولانی ترگردد. در بحث تلقیح مصنوعی، انواع تلقیح، مشروع یا نامشروع بودن آن، رابطه صاحبان نطفه با فرزند متولد شده از طریق تلقیح مصنوعی و نظرات فقها، مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند.

رسول نوری در سال 1382 پژوهشی با عنوان «بررسی تطبیقی سقط جنین در حقوق جزای ایران و کشورهای اسلامی» انجام داده است که چکیده آن عبارت است از:

  سقط جنین یکی از مسائل اجتماعی وحقوقی مورد بحث درتمامی جوامع می باشد. در اکثرکشورها، افزایش جمعیت یکی از علل عمده سقط جنین می باشد؛‌ در دین اسلام سقط جنین به خاطر کنترل جمعیت مجاز نیست در این پژوهش، سقط جنین بصورت عمدی و غیر عمدی در فقه امامیه و اهل سنت و نیز قوانین جزایی ایران بعد از مشروطیت تا امروز مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. سقط جنین در مواقع اضطرار مثل آنجایی که جان یا سلامتی مادر در خطر است. و نیز سقط جنین در مواقع حرج مثل آنجایی که چنین ناقص الخلقه است و یا در نتیجه به عنف بوجود آمده از دیگر موضوعات مهمی هستند که در این رساله به بررسی گرفته شده اند. نگارنده در این رساله علاوه بر مقایسه حقوق جزای ایران با حقوق کشورهای اسلامی دیگر به بررسی قوانین کشورهای غیراسلامی نیز پرداخته است.

لذا با توجه به  تلاش پژوهشگران، و تحولات قانونگذاری، بازسؤالاتی در اذهان باقی مانده که در این پایان نامه به آن پرداخته خواهد شد.

5- روش تحقیق

با عنایت به موضوع پایان نامه، روش کار پژوهشگر بنابر اقتضاء موضوع، استدلالی، تحلیلی وکتابخانه ای بوده که با مراجعه به کتابخانه ها و استفاده از سرمایه های علمی و پژوهشی دانشمندان، اساتید، محققین وحقوقدانان و فقها و قضات اعم ازکتابها، رساله ها ومقالات وسایتها وقوانین جاریه وهمچنین مباحثه ومذاکره با متخصصین امر به بحث پیرامون موضوع پرداخته، و مطالب لازم و ضروری جمع آوری شده و نهایتاً به رشته تحریر در آمده است.

6- ساماندهی تحقیق

گزارش این پژوهش بعد ازجمع آوری اطلاعات اسنادی وکتابخانه ای با توجه به ضرورت آن در سه فصل که شامل تاریخچه سقط جنین وتعاریف متعدد از آن وسقط جنین در فقه و منابع اسلامی وحقوق، مجازات سقط جنین در فقه و دیدگاه فقها در این باره و مجازات سقط جنین درحقوق، تنظیم شده و نتیجه گیری، پیشنهادها و منابع و مآخذ در پایان گزارش آورده شده است. امیدوارم این پایان نامه نقطه عطفی باشد جهت پیگیری های بیشتر درجهت کاسته شدن این جرم.

در این فصل که از دو بخش تشکیل شده است موارد ذیل مورد بحث و بررسی قرارمی گیرد.

در بخش اول به تعاریف گوناگونی از سقط جنین از جمله تعریف لغوی، اصطلاحی، فقهی، پزشکی وحقوقی ازسقط جنین، سقط جنین از نظرفمینیسم، وهمچنین ضابطه قانونی حیات جنینی و حیات قابل زیستن، انواع و حالات جنین، از جمله جنین مشروع، جنین نامشروع، جنین ناشی از تلقیح مصنوعی و شبیه سازی شده، و اقسام سقط جنین درحقوق، از جمله سقط جنین طبیعی، درمانی و جنایی و ضربه ای خواهیم پرداخت.

در بخش دوم به تاریخچه سقط جنین، دیدگاه ادیان در مورد سقط جنین، سقط جنین در مسیحیت، سقط جنین در قانون حمورابی، آئین یهود، سقط جنین در دین اسلام و سقط جنین در ایران قبل و بعد از انقلاب اشاره خواهیم نمود.

1-1- تعریف سقط جنین

دراین بخش مفاهیم مربوط به بحث سقط جنین بیشتر با نگاه شرعی قانونی آن مورد توجه است چون اساساً افعال مربوط به سقط جنین با توجه به حرمت آن در شرع مورد جرم خوانی قرار گرفته اند.

حقوق دانان کیفری راجع به تعریف سقط جنین اتفاق نظر ندارند، بعضی ازمؤلفان خارجی مانند «گارو» سقط جنین راعبارت ازاخراج عمدی وقبل ازموعدحمل میدانند وبرعکس «گارسون» یکی دیگرازحقوقدانان فرانسوی، سقط جنین را به منقطع ساختن دوران طبیعی بارداری تعریف می نماید ودکترپاد با توجه به مواد قانون مجازات سابق ایران، سقط جنین را جرم عمدی دانسته و در تعریف آن نوشته است: سقط جنین عبارت است از اخراج حمل قبل از موعد طبیعی زایمان به نحوی که زنده یا قابل زیستن نباشد. (جمعی از نویسندگان، 1389، ص30-12)

بدیهی است که در حال حاضر هیچ یک از این تعاریف به تنهایی نمی تواند بازگو کننده هدف وتعریف مورد نظر قانونگذار اسلامی باشد. اما قانونگذارکنونی نیزدر مواد قانونی مربوط، این جرم را تعریف نکرده، بلکه در هرمورد تنها به ذکرموضوع ومجازات آن اکتفا نموده است. در موادی از قانون دیات ونیز ماده91  قانون تعزیرات

1362، حمایت ازجنین موردتوجه قانونگذارقرارگرفته ودرنتیجه سقط آن اعم ازعمدی یا غیرعمدی قابل مجازات دانسته شده است در ماده 90 قانون تعزیرات 1362هم حمایت از دوران طبیعی بارداری مادر مورد نظر واقع شده و لفظ «سقط حمل» به کار رفته است.

از طرف دیگر فقها نیزدرکتب وآثار خود این جرم را تعریف نکرده اند. صاحب تکمله المنهاج در مسأله 379 (ج2) تحت عنوان «دیه حمل» وهمچنین علامه حلی درتبصره المتعلمین (فصل11) تحت عنوان «دیه جنین» وامام خمینی نیز درتحریر الوسیله (ج2) درمبحث دیات تحت عنوان لواحق دیات به مراحل مختلف حمل اشاره نموده و به ذکرمجازات آنها اکتفا کرده اند که این امر به علت فقدان اطلاعات علمی و پزشکی فقها، درخصوص مقوله سقط جنین است .

بدین ترتیب سقط جنین ازجوانب مختلفی قابل بررسی است، بنابراین باید قبل از تعریف حقوقی آن، به تعاریف لغوی، سپس تعریف اصطلاحی سقط جنین از منظرپزشکی، فقهی و تعریف سقط جنین از دید فمنیسم بپردازیم.

1-1-1- تعریف لغوی سقط جنین

هر دو واژه سقط وجنین ریشه عربی دارند، که همانند دیگرلغات عربی به فارسی راه یافته است. معادل سقط جنین در عربی اجهاض، اسقاط، و املاص می باشد. سقط مصدر عربی سقوط است و سقوط به معنی وقوع، افتادن وریزش می باشد. (احمد ادریس، 1377، ص189 -184؛ حج، آیه5؛ مؤمنون، آیه14؛ غافر، آیه67؛ قیامت، آیه38؛ حر عاملی ج 119 باب دیات نفس، ص 242- 244)  جنین از اجتنان به معنی پوشش و اختفاء از همین معنی است زیرا که از ما پوشیده هستند وکودک در شکم مادر را خواه پسر باشد وخواه دخترجنین گویند.

از ترکیب نطفه مرد با تخمک، موجود زنده جدیدی پدید می آید که به آن جنین می گویند. این موجود جدید که منشأ پیدایش انسان است، معمولاً پس ازهفت ساعت و در نهایت 24 ساعت پس ازنزدیکی، هستی پیدا می کند وحدود 30 ساعت پس ازلقاح به مرحله دوسلولی رسیده وبا ادامه تقسیمات سلولی، تعداد سلول هایش افزایش یافته و در روز سوم پس از لقاح، سلولها بالغ بر 16خواهند شد و تخمک بارور شده، بدین ترتیب رو به تکامل می رود‍. جنین در ماه ششم یا نیمه اول ماه هفتم به درجه ای ازتکامل جسمانی می رسد که اگر در این زمان متولد شود، می تواند بامشکلات فراوان زنده بماند ودرصورتی که جنین روال طبیعی خود را طی کند، پس از266 روز یا 38 هفته پس ازلقاح تکامل یافته وبه صورت انسانی زنده، متولد می شود.‍ (پاد، 1385، ص95 )

واژه جنین «از نظر لغوی به معنای هر چیز پوشیده ومستوراست و بچه تا زمانی که درشکم مادر است وزائیده نشده است جنین اطلاق می شود. (جُرّ، 1380، ص772) سقط: بچه نارس ومرده که پیش از فرا رسیدن هنگام ولادت از شکم مادر بیفتد». (عمید، 1376، ص473)

«محصول حاملگی را که مبدأ آن استقرار نطفه در رحم و انتهای آن لحظه ماقبل ولادت است به دلیل اینکه به وسیله (زهدان) مادر پوشیده شده است جنین نامیده اند». (ابن منظور، 1410، ص93)

«فرزند مادام که در رحم مادر است جنین نامیده می شود بنابراین مبدأ جنین ابتدا آبستن است و منتهای آن لحظه ماقبل ولادت است. اگر عاملی مانع این تکامل طبیعی شود و جنین حیاتش را از دست بدهد، جنین سقط می شود البته گاهی جنین زنده به دنیا می آید، لکن قابلیت حیات و ادامه بقاء را ندارد و فوت می کند، به این موارد هم عرفاً سقط جنین می گویند». (جعفری لنگرودی، 1381، ص201)

«جنین: هر چیز پوشیده، مستور، موجودی که پس از لقاح تخمک بوسیله اسیرماتوزوئیدوپساز تقسیمات اولی سلول تخم حاصل می شود ولی هنوز دوران رشد خود را داخل پوسته تخمک یا رحم مادر می گذراند سقط: برف، شبنم که ببرف ماند. بچه ناتمام افتاده، آتش که از چخماق برجهد و درنگیرد. سقط جنین: افتادن جنین قبل

از نموکامل دررحم، درعربی مصدر، به معنی مزبورسقوط و مسقط است». (معین، 1385، ص1894-1248)

سقط جنین به معنی خاتمه دادن به دوران حاملگی، خواه از طریق سلب حیات از جنین در حالی که در رحم مادر بوده است، خواه از طریق اخراج آن قبل از موعد طبیعی به نحوی که قابل زیستن نباشد.

1-1-2- تعریف اصطلاحی سقط جنین

بعد از بیان مطالب مقدماتی در رابطه با تعریف لغوی ازسقط جنین دراین مبحث لازم است به تعریف اصطلاحی ازسقط جنین از منظرفقها، پزشکان، حقوقدانان و همچنین از