1-3-  فرضیه ­ها………………………………………………………………………………………………………………….. 3

1-4- اهداف………………………………………………………………………………………………………………………. 3

 فصل دوم- بررسی منابع

2-1- گیاهشناسی گزنه………………………………………………………………………………………………………… 6

2-2- دامنه انتشار………………………………………………………………………………………………………………… 7

2-3- اندام‌های دارویی………………………………………………………………………………………………………… 8

2-4- مواد متشکله و آثار فارماکولوژیکی………………………………………………………………………………… 8

2-5- محیط و مواد موثره گیاهان دارویی…………………………………………………………………………………. 9

2-6- فنل و فلاونوئید………………………………………………………………………………………………………… 10

2-7- بررسی تاثیر اکوتیپ و ارتفاع بر روی خصوصیات مورفولوژیکی و میزان عملکرد………………….. 13

2-8- بررسی تاثیر اکوتیپ و ارتفاع بر میزان متابولیت‌های ثانویه………………………………………………….. 14

 فصل سوم- مواد و روش­ها

3-1- مواد گیاهی……………………………………………………………………………………………………………….. 20

3-2- وسایل و دستگاه‌های مورد استفاده………………………………………………………………………………… 20

3-3- مواد شیمیایی…………………………………………………………………………………………………………….. 20

3-4- آماده‌سازی گیاه گزنه………………………………………………………………………………………………….. 20

3-5- صفات مورفولوژیکی مورد مطالعه گیاه گزنه………………………………………………………………….. 22

3-6- صفات بیوشیمیایی مورد مطالعه گیاه گزنه………………………………………………………………………. 22

3-7- استخراج عصاره متانولی……………………………………………………………………………………………… 24

3-7-1- اندازه‌گیری فنل کل………………………………………………………………………………………………… 24

3-7-2- اندازه‌‌گیری محتوی فلاونوئیدی………………………………………………………………………………… 25

3-8- اندازه‌‌گیری اسید کلروژنیک و اسید کافئیک با استفاده از دستگاه HPLC………………………………… 26

3-8-1- آماده سازی نمونه………………………………………………………………………………………………….. 26

3-8-2- تهیه نمودار کالیبراسیون اسید کلروژنیک و اسید کافئیک…………………………………………………. 27

3-8-3- تزریق نمونه گیاهی………………………………………………………………………………………………… 27

3-9- اندازه‌‌گیری روتین با استفاده از دستگاه HPLC…………………………………………………………………. 29

3-9-1- آماده سازی نمونه………………………………………………………………………………………………….. 29

3-9-2- تهیه نمودار کالیبراسیون روتین………………………………………………………………………………….. 29

3-9-3- تزریق نمونه گیاهی………………………………………………………………………………………………… 30

3-10- مشخصات طرح………………………………………………………………………………………………………. 31

3-11- تجزیه و تحلیل آماری………………………………………………………………………………………………. 31

 فصل چهارم- نتایج و بحث

4-1- صفات مورفولوژیک………………………………………………………………………………………………….. 34

4-1-1- طول، عرض و نسبت طول به عرض برگ………………………………………………………………….. 34

4-1-2- تعداد برگ در بوته…………………………………………………………………………………………………. 36

4-1-3- تعداد و فاصله گره‌ها……………………………………………………………………………………………… 36

4-1-4- قطر ساقه………………………………………………………………………………………………………………   37

4-1-5- قطر و طول ریشه…………………………………………………………………………………………………… 37

4-1-6- اندازه و تعداد گل آذین در بوته……………………………………………………………………………….. .37

4-1-7-ارتفاع گیاه…………………………………………………………………………………………………………….. 38

4-1-8- میزان کلروفیل……………………………………………………………………………………………………….. 38

4-2- صفات بیوشیمیایی……………………………………………………………………………………………………… 39

4-2-1- فنل کل برگ، ریشه، ساقه و گل……………………………………………………………………………….. 39

4-2-2- فلاونوئید کل برگ، ریشه، ساقه و گل……………………………………………………………………….. 42

4-2-3- کلروژنیک برگ، ریشه، ساقه و گل……………………………………………………………………………. 44

4-2-4- کافئیک برگ، ریشه، ساقه و گل……………………………………………………………………………….. 46

4-2-5- روتین برگ، ریشه، ساقه و گل…………………………………………………………………………………. 48

4-3- رابطه رگرسیونی ارتفاع از سطح دریا با مقدار فنل و فلاونوئید…………………………………………… 50

4-4- نتیجه گیری کلی……………………………………………………………………………………………………….. 56

4-5- پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………… 56

 منابع………………………………………………………………………………………………………………………………… 58

چکیده:

گزنه (Urtica dioica) از خانواده Urticaceae می‌باشد که دارای خواص دارویی فراوانی است. رشد و عملکرد گیاهان در اکوسیستم­ها و رویشگاه­های طبیعی مختلف تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله ارتفاع از سطح دریا قرار دارد. در این تحقیق اثر ارتفاع در دو استان مازندران و گلستان روی خصوصیات مورفولوژیکی و بیوشیمیایی گزنه مورد بررسی قرار گرفت. نمونه‌برداری از مناطق مختلف در زمان گلدهی گیاه صورت پذیرفت. استخراج و شناسایی مواد موثره با دستگاه اسپکتروفتومتر و دستگاه کروماتوگرافی مایع (HPLC) انجام شد. اطلاعات هواشناسی و خاکشناسی مربوط به رویشگاه‌‌ها نیز مورد بررسی قرار گرفت. داده‌‌ها در قالب طرح کاملاً تصادفی، بصورت آشیانه­ای با استفاده از نرم‌افزار آماری SAS تجزیه و تحلیل شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر ارتفاع و اکوتیپ بصورت معنی‌داری خصوصیات مورفولوژیک و بیوشیمیایی گزنه را تحت تاثیر قرار داد. نتایج نشان داد که با افزایش ارتفاع، طول و عرض برگ‌‌ها کمتر، ارتفاع گیاه کوچک‌‌تر و میزان کلروفیل بیشتر شد، بطوریکه کمترین میزان طول برگ (9/6 سانتی‌متر)، کمترین میزان عرض برگ (8/5 سانتی‌متر) کمترین ارتفاع گیاه (2/77 سانتی‌متر) و بیشترین میزان کلروفیل (3/50 درصد) در منطقه له کوه مازندران با ارتفاع 2250 متر بدست آمد، همچنین میزان فنل کل، فلاونوئیدکل، اسید کلروژنیک، اسید کافئیک و روتین در اندام‌‌های مختلف گزنه با افزایش ارتفاع بیشتر شد بطوریکه بیشترین میزان فنل کل (16/8 میلی­گرم بر گرم)، فلاونوئید کل (15/12 میلی­گرم بر گرم)، اسید کلروژنیک (72/0 میلی­گرم بر گرم)، اسید کافئیک (140/0 میلی­گرم بر گرم) و روتین (71/0 میلی­گرم بر گرم) در کل گیاه در ارتفاع 2250 متری منطقه له کوه مازندران مشاهده شد. همچنین میزان این ترکیبات در برگ بیشتر از سایر اندام‌های گزنه بود. بررسی‌‌های آماری نشان داد که بین میزان فنل و فلاونوئید و ارتفاع از سطح دریا، یک رابطه مثبت و معنی­داری وجود داشت.

فصل اول: مقدمه

1-1- مقدمه

گیاهان دارویی یکی از منابع غنی کشور است که امکان صادرات آن نیز وجود دارد. ایران از نظر آب و هوا در زمینه رشد گیاهان دارویی یکی از بهترین مناطق جهان محسوب می‌‌شود، به همین دلیل صادرات آن می‌‌تواند منبع بزرگی از درآمد برای کشور باشد (صمصام شریعت، 1382). بنابراین ضروریست تا با توجه به توان بالقوه بسیار خوب کشور در زمینه تنوع گیاهان دارویی، با شناخت گونه‌‌های گیاهی و دستیابی به اطلاعات لازم در مورد محل‌‌های رویش و خصوصیات بوم‌‌شناختی آن‌ها، گام‌‌های اساسی برای استفاده