مبحث اول: مفاهیم و اقسام مسئولیت پرسنل تیرانداز                                                                        7

گفتار اول: مفهوم مسئولیت و پرسنل و سلاح                                                                                   7

1-مفهوم مسئولیت                                                                                                                     7

1-1.مفهوم لغوی مسئولیت                                                                                                           7

2-1.مفهوم اصطلاحی مسئولیت                                                                                                     8

2-مفهوم مامورین                                                                                                                        8

1-2.مفهوم لغوی مامورین                                                                                                              8

2-2.مفهوم اصطلاحی مامورین                                                                                                       9

3-مفهوم سلاح                                                                                                                          9

1-3.مفهوم لغوی سلاح                                                                                                                9

2-3.مفهوم اصطلاحی سلاح                                                                                                          9

گفتار دوم: اقسام مسئولیت                                                                                                         10

1-مسئولیت کیفری                                                                                                                    10

2-مسئولیت مدنی                                                                                                                     10

3- مسئولیت قراردادی                                                                                                                11

4- مسئولیت اخلاقی                                                                                                                  12

گفتار سوم: اقسام پرسنل تیرانداز                                                                                                  12

1-مامورین مسلح نظامی                                                                                                             13

2-مامورین مسلح غیر نظامی                                                                                                        14

گفتار چهارم:وجه افتراق تیراندازی مامورین در حین انجام وظیفه و یا به سبب انجام وظیفه                          14  

مبحث دوم:پیشینه تقنینی مسئولیت مامورین تیرانداز در حین انجام وظیفه و یا به سبب انجام وظیفه            15

گفتار اول: قوانین و مقررات قبل از انقلاب اسلامی                                                                             15

1-قانون تشکیل ایالات و ولایات و دستورالعمل حکام مصوب 14 ذیقعده 1325 ه.ق                                     15

2-نظامنامه اداره نظمیه هیات وزرای نظام دولت مصوب 1333 ه.ق                                                         17

3-لایحه قانونی راجع به تشدید مجازات سارقین مسلح که وارد منزل یا مسکن اشخاص

می شوند مصوب 25 خردادماه 1333 ه.ش                                                                                        17

4- ماده واحده قانون اجازه حمل و استعمال اسلحه به نگهبان بانکها مصوب 1350 ه.ش                             18

5- قانون تشکیل گارد صنعت نفت مصوب 1351 مجلس شورای ملی                                                     19

گفتار دوم: قوانین و مقررات پس از انقلاب اسلامی                                                                            20

1-آیین نامه پاسداری نیروهای مسلح مصوب 1360                                                                            20

2-آیین نامه قانونی و مقررات اجرای سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور مصوب 1364               21

3-قانون مجازات اسلامی مصوب 1370                                                                                            21

4-قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح مصوب 1371                                                                          21

5-قانون بکارگیری سلاح توسط نیروهای مسلح در موارد ضروری مصوب 1373                                          21

6-دستورالعمل خدمتی گارد محیط زیست مصوب 1/1/1375                                                                22

7-آیین نامه اجرایی موضوع ماده 15 قانون بکارگیری سلاح توسط مامورین نیروهای

مسلح در موارد ضروری مصوب 13/6/1379 هیات وزیران                                                                      22

8-آیین نامه اجرایی بند 5 ماده 3 قانون بکارگیری سلاح توسط مامورین نیروهای مسلح

در موارد ضروری مصوب 30/4/1381 هیات وزیران                                                                               22

9-قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح مصوب 9/10/1382                                                                  23

10-آیین نامه اجرایی سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور مصوب 1384 ریاست قوه قضائیه.       24

گفتار سوم: مقررات و اصول حاکم بر تیراندازی                                                                                 25

1-اصول ضرورت تیراندازی                                                                                                            25

2-اصل تحذیر یا دادن هشدار لازم                                                                                                 26

3-اصل تناسب در تیراندازی در حین انجام وظیفه                                                                              28

فصل دوم-مباحث و ویژگیهای مربوط به سلاح مامورین تیرانداز                                                             30

مبحث اول: انواع سلاح،ویژگی و شرایط استفاده از آن                                                                       30

گفتار اول- انواع سلاح                                                                                                                30

1-سلاح سرد جنگی                                                                                                                 31

2-سلاح شکاری                                                                                                                       31

گفتار دوم-حق یا تکلیف بودن استفاده از سلاح                                                                                33

1-بیان مقررات قانونی                                                                                                                33

2-حق یا تکلیف بودن موضوع                                                                                                       34

گفتار سوم- شرایط لازم جهت بکارگیری سلاح                                                                                35

1-سلامت جسمانی و روانی متناسب با ماموریت محوله                                                                   35

2-فراگرفتن آموزشهای لازم در راستای ماموریت محوله                                                                     36

3-تسلط کامل در بکارگیری سلاح واگذار شده                                                                                 36

4-آشنایی کامل به قانون و مقررات مربوط به بکارگیری سلاح                                                              36

مبحث دوم: جایگاه پرسنل تیرانداز در حین انجام وظیفه یا به سبب انجام وظیفه در

قلمرو عوامل موجهه جرم                                                                                                           38

گفتار اول-تکالیف فرماندهان و مامورین                                                                                           38

1-تکالیف فرماندهان در قبال مامورین                                                                                             38

2-تکالیف پرسنل تیرانداز در قبال فرمانده                                                                                        41

گفتار دوم-حکم قانون و امر آمر قانونی                                                                                           42

1-حکم قانون                                                                                                                           44

2-امر آمر قانونی                                                                                                                      46

3- مسایل مربوط به غیر قانونی بودن آمر و اوامر غیر قانونی                                                               47

گفتار سوم- دفاع مشروع                                                                                                           51

1-شرایط تجاوز یا تعرض به شخص مورد تجاوز                                                                                 53

2-شرایط دفاع                                                                                                                         54

بخش دوم: مبانی عملی مسئولیت مامورین تیراندازدر حین انجام وظیفه و یا به سبب انجام وظیفه             56      

فصل اول: شرایط اختصاصی و موارد مجاز تیراندازی توسط پرسنل در حین انجام وظیفه                             57

مبحث اول: تیراندازی در دفاع از خود و دیگران و دستگیری مجرمین                                                      57

گفتار اول-دفاع از خود در برابر مهاجمین مسلح و غیر مسلح                                                               57

1-دفاع از خود در برابر مهاجمین مسلح                                                                                          58

2-دفاع از خود در برابر مهاجمین غیر مسلح                                                                                     58

گفتار دوم- دفاع از دیگران در برابر مهاجمین                                                                                     59

1-دفاع از جان دیگران در برابر مهاجمین                                                                                          59

2-دفاع از مال و عرض و ناموس و یا آزادی تن دیگران                                                                         59

گفتار سوم- تیراندازی بمنظور دستگیری مجرمین                                                                             60

1-دستگیری سارق                                                                                                                   60

2- دستگیری قاطع الطریق                                                                                                         60

3-دستگیری عامل ترور                                                                                                              60

4-دستگیری عامل تخریب                                                                                                           61

5-دستگیری عامل انفجار                                                                                                            62

مبحث دوم: تیراندازی بمنظور استقرار نظم و امنیت، توقف وسایل نقلیه و توقیف زندانیان متواری                 64

گفتار اول- تیراندازی بمنظور استقرار امنیت و نظم                                                                            64

1-تیراندازی برای حفظ اماکن انتظامی                                                                                           64

2-تیراندازی برای حفظ سلاح مامور                                                                                               65

3-تیر اندازی برای حفظ اماکن حیاتی و حساس                                                                               66

4- تیراندازی برای جلوگیری از تردد غیر مجاز از مرزها                                                                        68

5- بکارگیری سلاح در راهپیمایی های غیر قانونی و شورش غیر مسلحانه                                            70

6-بکارگیری سلاح در راهپیمایی ها و ناآرامی ها وشورش های مسلحانه توسط پرسنل تیرانداز                 73

گفتار دوم-تیراندازی بمنظور توقف وسایل نقلیه                                                                               75

1-قراین معتبر                                                                                                                         77

2-دلایل معتبر                                                                                                                         77

3- اطلاعات موثق                                                                                                                    78

4- شرایط تیراندازی بمنظور متوقف کردن وسایل نقلیه                                                                      79

1-4.وسیله نقلیه مسروقه باشد                                                                                                 79

2-4.وسیله نقلیه حامل افراد متواری باشد                                                                                    79

3-4.وسیله نقلیه حامل اموال مسروقه باشد                                                                                 81

4-4.وسیله نقلیه حامل قاچاق باشد                                                                                           81

5-4.وسیله نقلیه حامل مواد مخدر باشد                                                                                      83

6-4.وسیله نقلیه حامل سلاح و مهمات غیر مجاز باشد                                                                   85

گفتار سوم-تیراندازی به منظور توقیف زندانیان و بازداشتی های متواری                                              91

1-زندان،بازداشتگاه و انواع آن                                                                                                    91

2-مقررات و شرایط مربوط به این تیراندازی                                                                                    92

نتیجه گیری                                                                                                                           99

فصل دوم: وظایف و پیامدهای تیرندازی مامورین مسلح                                                                   100

مبحث اول: وظایف مامورین مسلح                                                                                             100

گفتار اول- وظایف مامورین قبل از تیراندازی                                                                                   100

1-گزارش بیماری جسمانی یا روانی خود به فرمانده                                                                       100

2-گزارش عدم آموزش یا ضعف آموزش به فرمانده                                                                          100

3-احراز حق تیراندازی مطابق قانون                                                                                            101

4-احراز ضرورت تیراندازی مطابق قانون                                                                                        101

5-دادن ایست و اخطار                                                                                                            101

گفتار دوم- وظایف مامورین هنگام تیراندازی                                                                                  102

1-رعایت اصل تناسب در تیراندازی                                                                                             102

2-هدف قرار دان پا در هنگام تیراندازی                                                                                        102

3-مراقبت در جهت عدم آسیب رساندن به اشخاص ثالث                                                                103

گفتار سوم- وظایف مامورین پس از تیراندازی                                                                                103

1-مواظبت و مراقبت از حال مجروحین                                                                                         103

2-حفظ صحنه                                                                                                                       103

3-تنظیم صورتجلسه در خصوص ماوقع                                                                                        104

مبحث دوم: پیامدهای حقوقی تیراندازی                                                                                     104گفتار اول- مسئولیت مدنی مامورین                                                                                          104

1-مسئولیت مدنی مامورین از منظر قوانین                                                                                 104

2-مسئولیت مدنی مامورین از منظر آراء محاکم دیوان عالی کشور                                                   106

3-مسئولیت مدنی مامورین از نظر دیدگاه های حقوقی                                                                 107

گفتار دوم- مسئولیت کیفری مامورین                                                                                        114

1-مسئولیت کیفری مامورین از منظر قوانین                                                                                114

1-1.تیراندازی غیر قانونی عمدی                                                                                             114

2-1.تیراندازی های غیرقانونی شبه عمدی                                                                                121

3-1.تیراندازی های غیر قانونی خطای محض                                                                             123

2-مسئولیت کیفری مامورین تیرانداز از منظر آراء محاکم دیوان عالی کشور                                       124

1-2.تیراندازی های غیر قانونی عمدی                                                                                     124

2-2.تیراندازی های غیرقانونی شبه عمدی                                                                               125

3-2.تیراندازی های غیر قانونی خطای محض                                                                             126

3-مسئولیت کیفری مامورین تیرانداز از منظر دیدگاه های حقوقی                                                   127

1-3.دیدگاه های حقوقی در تیراندازی های غیر قانونی عمدی                                                       127

2-3.دیدگاه های حقوقی در تیراندازی های غیر قانونی شبه عمدی                                                130

3-3.دیدگاه های حقوقی در تیراندازی های غیر قانونی خطای محض                                              134

گفتار سوم- زوال مسئولیت مامورین و تحقق مسئولیت دولت و مراجع ذیربط و دیگران                         135

1-زوال مسئولیت مامورین از منظر قوانین                                                                                 135

1-1.قانون مجازات اسلامی                                                                                                   135

2-1.قانون بکارگیری سلاح در موارد ضروری                                                                               136

3-1.قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح                                                                                  137

2-زوال مسئولیت مامورین تیرانداز از منظر آراء محاکم و دیوان عالی کشور                                        137

1-2.زوال مسئولیت مامورین تیرانداز و زوال مسئولیت دولت و مراجع ذیربط                                       137

2-2.زوال مسئولیت مامورین تیرانداز و تحقق مسئولیت دولت و مراجع ذیربط                                     137

3-2.زوال مسئولیت مامورین تیرانداز و تحقق مسئولیت دیگران                                                      138

3-زوال مسئولیت مامورین تیرانداز و تحقق مسئولیت دولت و مراجع ذیربط و دیگران از منظر

دیدگاههای حقوقی                                                                                                            139

1-3.زوال مسئولیت مامورین                                                                                                 139

2-3.زوال مسئولیت مامورین تیرانداز و تحقق مسئولیت دولت و مراجع ذیربط                                    141

3-3.زوال مسئولیت مامورین تیرانداز و تحقق مسئولیت دیگران                                                     142

نتیجه گیری                                                                                                                     145

پیشنهادات                                                                                                                      148

پیوست ها                                                                                                                      150

منابع و ماخذ                                                                                                                   185

چکیده:

نظم و امنیت لازمه ادامه حیات هر حکومتی می باشد و از جمله اهداف اصلی هر حکومتی، استقرار نظم و امنیت در جامعه به منظور پاسداری از هنجارهای اجتماعی و تامین آسایش فردی وعمومی افراد جامعه است. بنا براین سلاح، یکی از تجهیزات لاینفک می باشد که برای اجرای نظم و امنیت در اختیار پرسنل نیروهای مسلح در اجرای ماموریت های ذاتی قرارداده می شود، و پرسنل وظیفه دارند تا در چار چوب قوانین و مقررات در مصاف با اخلال گران امنیت با استفاده از آن اقدام نمایند.درحالت استفاده از سلاح و تیراندازی به سمت افراد و وسایل نقلیه،که نتایجی همچون قتل ، جرح و ایراد خسارت را به همراه دارد.اگر مامورتیرانداز رعایت ضوابط و مقررات قانونی را در تیراندازی خود ننماید، مسئولیت های کیفری و مدنی ناشی از آنرا باید بپذیرد و در صورتی که برابر ضوابط و مقررات قانونی تیراندازی نماید از هر گونه مسئولیت کیفری و مدنی مبرا خواهد بود، و چنانچه فرد مقتول یا مجروح یا زیان دیده مقصر نباشد. پرداخت دیه و جبران خسارت از بیت المال بر عهده دولت و سازمان های زیربط می باشد و اگر چنانچه افراد دیگری مقصر باشند، در این خصوص مسئول خواهند بود. در حقوق کیفری ایران به منظور حفظ نظم و امنیت از زمان دوره قاجاریه تاکنون قوانین و مقرراتی چند در خصوص برخورد با اخلال گران در نظم و امنیت وضع گردیده و نحوه استفاده از سلاح برای پرسنل مشخص شده ولی در خصوص تعیین مسئولیت دقیق آنان چارچوب دقیق و مشخصی وجود ندارد و محاکم با توجه به کیفیت هر پرونده اتخاذ تصمیم می نمایند. در این تحقیق با بررسی قوانین ، مقررات ، دیدگاه های حقوقی ، آرای محاکم و دیوان عالی کشور و با تطبیق آنها بادرنظرگرفتن اوضاع و احوال موجود، سعی بر آن است تا حدود و ثغور مسئولیت پرسنل تیرانداز رامشخص و با کم رنگ کردن اختلافات فاحش از طریق پیشنهاد، حذف یا اصلاح برخی مواد قانونی،گامی در جهت امنیت قضایی و دستیابی به عدالت اجتماعی برداشته شود.

مقدمه

1- تعریف مساله و بیان اهمیت آن

از دوران قاجاریه تا به حال قوانین و مقررات خاصی جهت مشخص نمودن موارد تیراندازی پرسنل مقرر شده تا مامورین با بهره گیری از آن در موارد ضروری اقدام به تیراندازی نمایند و در صورت تخلف از قوانین و مقررات مربوطه، ضمانت اجراهای کیفری و مدنی ناشی از آن از قبیل قصاص نفس،قصاص عضو ،حبس، پرداخت دیه و جبران خسارت های وارده را متقبل شوند. با توجه به حساسیت و اهمیت وظیفه پرسنل نیروهای مسلح اقدامات غیرقانونی آنان در تیراندازی ها اثرات نامطلوبی را بر جامعه و اذهان عمومی مردم خواهد گذاشت. به همین جهت شناخت مسئولیت پرسنل تیرانداز تاثیر زیادی در مقابله و کنترل تیراندازی های بی رویه و خارج از ضوابط و مقررات از سوی آنان و افزایش کارآمدی نظام عدالت کیفری و در نتیجه کاهش تیراندازی های بی رویه در سطح جامعه از طرف پرسنل خواهد گذاشت.

تحقیقات صورت گرفته تاکنون به بررسی قانون بکارگیری سلاح توسط پرسنل نیروهای مسلح در موارد ضروری مصوب 1373 و قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح مصوب 1382 پرداخته است و تحقیقاتی که به بررسی مسئولیت مامورین تیرانداز و پیامدهای ناشی از آن درتیراندازی های غیر قانونی بپردازد و شقوق مختلف آن را مورد تحقیق و مطالعه قرار دهد، صورت نگرفته و در بسیاری از موارد رویه های خاصی توسط قضات در محاکم اتخاذ شده است. به عنوان مثال در تیراندازی به سمت خودروهای حامل کالای قاچاق یا اموال مسروقه اگر راننده به ایست و اخطارپرسنل توجه ننموده و فرار نماید و در نتیجه آن سرنشین خودرو به قتل رسیده و یا مجروح گردد، مسئولیت قتل و یا جرح سرنشین بر عهده کیست؟ با استدلال های مختلف بعضی محاکم، مامور را از باب مباشرت و بعضی راننده را از باب تسبیب و برخی نیز یگان مامور تیرانداز را مسئول و گاهاً نیز خود سرنشین را که با خودرو حامل کالای قاچاق یا اموال مسروقه همراه بوده مقصر می دانند.

در این تحقیق در نظر است این ابهام و ابهامات دیگری از این قبیل که در تعیین مسئولیت موثر است و همچنین اینکه قوانین موضوعه همه ابعاد مسئولیتی پرسنل را مشخص کرده است و در صورتی که مشخص ننموده است زوایای پنهان و نامشخص آن چیست؟ و چگونه باید آن را حل نمود. هم‌چنین در این تحقیق در نظر است در یک بررسی مختصر و با توجه به قوانین و رویه های قضایی و با مراجعه به آرای محاکم نظامی و نظریات مشورتی و نظریات علماء حقوق و فتاوی معتبر به بررسی ابعاد و شقوق مختلف مسئولیت مامورین تیرانداز در حقوق کیفری ایران مبادرت گردد.

2- سوالات اصلی تحقیق

1-ضمانت اجراهای کیفری جهت پیشگیری از تیراندازی های بر خلاف مقررات چگونه است؟

2-چالش های سیاست تقنینی ایران در قبال مسئولیت مامورین تیرانداز چیست؟

3- سوال فرعی تحقیق

1- سیاست تناسب مسئولیت مامورین تیرانداز در رویه قضایی ایران با ضمانت اجراهای کیفری آن به چه صورت اعمال می شود؟

فرضیه های اصلی تحقیق

1-با توجه به نحوه عملکرد پرسنل تیرانداز از نظر شرایط و ضوابطی که قانون مقرر داشته است و تطبیق عملکرد مامورین با ضوابط قانونی و تعیین مسئولیت آنان و انطباق با ضمانت های اجرای کیفری هم‌چون قصاص، حبس، دیه و …. می تواند، تاثیر مناسبی در جهت پیشگیری داشته باشد.

2-رویکرد سیاست تقنینی ایران در قبال مسئولیت مامورین تیرانداز، از این جهت که در تمامی کشور اعم از مناطق مرزی وغیرمرزی و در برخورد با متجاوزین مرزی و قاچاقچیان مواد مخدر و کالا و هم در ناآرامی ها و شورش ها از یک شرایط یکنواخت و ثابت پیروی می کند و مقررات یکسانی بر آنها حاکم است، دچار اشکال است و لازم است که با توجه به شرایط و اوضاع و احوال مختلف، مقررات قانونی متناسب با آن مقرر گردد و محدودیت های قانونی از پیش روی پرسنل برداشته شود تا برقراری امنیت تضمین گردد.

فرضیه فرعی

1-سیاست تناسب مسئولیت مامورین تیرانداز با ضمانت اجراهای کیفری از قبیل قصاص نفس،قصاص عضو،حبس ،پرداخت دیه و خسارات و سایر ضمانت اجراهای کیفری و مدنی در رویه قضایی ایران یکسان نبوده و بسته به نظر کارشناسان و دلایل ارائه شده و نظر دادرس رسیدگی کننده دارد و بسته به شقوق مختلف تیراندازی و انطباق مسئولیت پرسنل با هر یک از آنها دارد.

4- هدف های تحقیق

1- بررسی مسئولیت های پرسنل تیرانداز و ضمانت اجراهای آن.

2-بررسی ماموریت و وظایف پرسنل و شرایط تیراندازی و سلاح های بکار گرفته شده توسط پرسنل و تعیین مسئولیت هایی که از عدم رعایت ضوابط مربوط به هر یک ازپرسنل تحمیل می شود.

3- بررسی کارکرد پیشگیرانه مسئولیت های تعیین شده در جلوگیری از تیراندازی های بی رویه و خارج از ضوابط و مقررات.

4-بررسی ابعاد و شقوق مختلف تیراندازی پرسنل و عکس العمل هایی که بابروزنتیجه قتل ،جرح،ایرادخسارت ازطرف مقابل درخصوص تیراندازی آنان صورت می گیردبا بررسی