2-2-سیاستهای هویت و قومیت…………………………………………………………………………………………………………………. 12

2-3-علل اهمیت مسائل قومی……………………………………………………………………………………………………………………. 13

2-4-تئوری محرومیت نسبی………………………………………………………………………………………………………………………. 14

بخش سوم:امنیت ملی و اقوام

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 18

3-1-بحث های نظری درباره مساله قومیت و ناسیونالیسم قومی…………………………………………………………….. 18

3-1-1-قومیت پدیده ای کهن یا ابزاری……………………………………………………………………………………………………. 18

3-2-چگونگی سیاسی شدن قومیت…………………………………………………………………………………………………………… 19

3-3-عوامل شکل گیری ناسیونالیسم قومی………………………………………………………………………………………………. 20

3-4-جایگاه اقوام در ساختار اجتماعی –فضایی ملت ایران……………………………………………………………………… 21

3-5-جایگاه امنیت در ساختار فضایی جغرافیایی ملت…………………………………………………………………………….. 23

3-5-1-امنیت ، امنیت ملی………………………………………………………………………………………………………………………… 23

3-5-2-امنیت ملی و مولفه های آن…………………………………………………………………………………………………………… 24

3-6-تهدید اقوام علیه امنیت کشور……………………………………………………………………………………………………………. 27

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 28

 

 بخش چهارم : قومیتها

فصل اول: قومیت و قوم گرایی در ایران

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 31

4-1-1-قومیت و گروه های قومی : مفاهیم مخدوش شده………………………………………………………………………. 31

4-1-2-قومیت و قبیله گرایی در خاورمیانه………………………………………………………………………………………………. 32

4-1-3-قبایل و دولتها در ایران : بررسی کلی…………………………………………………………………………………………… 33

4-1-4-ویژگی اساسی قبایل ایران……………………………………………………………………………………………………………… 34

4-1-5-پراکندگی فرهنگی و سیاسی ایلات……………………………………………………………………………………………… 35

4-1-6-روابط میان ایلات و دولت در ایران………………………………………………………………………………………………… 36

4-1-7-روابط دولت با ایلات……………………………………………………………………………………………………………………….. 37

 

4-1-8-جامعه و سیاست در کردستان، بلوچستان و آذربایجان……………………………………………………………….. 38

4-1-9-ظهور گرایشهای سیاسی و محلی گرا در میان کردها………………………………………………………………….. 39

4-1-10-بلوچستان……………………………………………………………………………………………………………………………………… 40

4-1-10-1-ظهور گرایش های سیاسی محلی گرا در بلوچستان…………………………………………………………….. 41

4-1-11-آذربایجان………………………………………………………………………………………………………………………………………. 42

4-1-11-1-ظهور گرایشهای سیاسی محلی گرا در آذربایجان…………………………………………………………………. 42

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 43

فصل دوم : بحران هویت قومی در ایران

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 45

4-2-1-عوامل بحران هویت قومی………………………………………………………………………………………………………………. 46

4-2-2-عوامل اجتماعی بحران……………………………………………………………………………………………………………………. 46

4-2-2-1-تعدد و تنوع قومی……………………………………………………………………………………………………………………… 46

4-2-2-2-تعدد و تنوع زبان و گویش………………………………………………………………………………………………………… 47

4-2-2-3-تنوع و تعدد دینی مذهبی………………………………………………………………………………………………………… 47

4-2-2-4-عامل جمعیتی (دموکرافیک)…………………………………………………………………………………………………….. 48

4-2-2-5-منشا قومی نژادی ناهمگون نخبگان سیاسی یا نظامی حاکم…………………………………………………. 48

4-2-2-6-تبعیض و پیش داوری های قومی…………………………………………………………………………………………….. 49

4-2-2-7-ناهمگونی مخالفان سیاسی………………………………………………………………………………………………………… 49

4-2-3-عوامل اقتصادی بحران……………………………………………………………………………………………………………………. 49

4-2-4-عوامل اداری- سیاسی بحران…………………………………………………………………………………………………………. 50

4-2-5-عوامل آموزشی بحران…………………………………………………………………………………………………………………….. 51

4-2-6-عوامل طبیعی و جغرافیایی……………………………………………………………………………………………………………. 51

فصل سوم : سیاستهای قومی در ایران معاصر

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 54

4-3-1مدل سیاست های قومی در تاریخ معاصر ایران……………………………………………………………………………… 54

4-3-2-سیاستهای قومی قبل از انقلاب…………………………………………………………………………………………………….. 55

4-3-3-مناسبات حکومت ها با اقوام ایلات و عشایر در ایران………………………………………………………………….. 55

4-3-4-سیاستهای قومی در دوره قاجار…………………………………………………………………………………………………….. 56

4-3-5-سیاستهای قومی در دوره ی پهلوی اول……………………………………………………………………………………….. 58

4-3-5-1-تخته قاپو، اسکان اجباری………………………………………………………………………………………………………….. 59

4-3-5-2-پیامدهای اسکان…………………………………………………………………………………………………………………………. 60

4-3-6-سیاستهای قومی بعد از انقلاب………………………………………………………………………………………………………. 61

4-3-6-1-اهداف و رویکردها……………………………………………………………………………………………………………………….. 61

4-3-6-2-رویکرد واقع گرایانه…………………………………………………………………………………………………………………….. 62

4-3-7-روابط دولت- اقوام در جمهوری اسلامی ایران……………………………………………………………………………… 63

4-3-8-روابط دولت- اقوام از بعد اجرایی………………………………………………………………………………………………….. 64

4-3-9-دوره انتقالی……………………………………………………………………………………………………………………………………… 65

4-3-10-روابط دولت- اقوام از بعد فرهنگی……………………………………………………………………………………………… 66

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 68

فصل چهارم : مسئله وحدت ملی و الگوی سیاست قومی

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 70

4-4-1-تنوع قومی………………………………………………………………………………………………………………………………………. 70

4-4-2-شاخص های بحران قومی در ایران……………………………………………………………………………………………….. 71

4-4-3-سیاست قومی: مفهوم شناسی……………………………………………………………………………………………………….. 72

4-4-4-جایگاه سیاسی قومی……………………………………………………………………………………………………………………… 73

4-4-4-1-مدیریت سیاسی…………………………………………………………………………………………………………………………. 73

4-4-4-2-علوم رفتاری……………………………………………………………………………………………………………………………….. 74

4-4-4-3-جامعه شناسی سیاسی……………………………………………………………………………………………………………… 74

فصل پنجم: هویت، تاریخ و روایت در ایران

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 76

4-5-1-صورت بندی مفهوم دولت……………………………………………………………………………………………………………… 76

4-5-2-هویت جمعی بعنوان برآیند آگاهی و روایت…………………………………………………………………………………. 77

4-5-3-خاطره و گفتمان هویت………………………………………………………………………………………………………………….. 78

4-5-4-سهم هویت ملی……………………………………………………………………………………………………………………………… 79

4-5-6-ایدئولوژی سیاسی و هویت اجتماعی ایران…………………………………………………………………………………… 80

4-5-7-مدرنیسم پهلوی و هویت ملی ایران………………………………………………………………………………………………. 82

4-5-8-گفتمان سنت گرای ایدئولوژیک و هویت اسلامی ………………………………………………………………………. 83

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 84

بخش پنجم: قوم کرد

فصل اول : فراز و فرود جنبش کردی

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 87

5-1-1-کردها از جنگ چالدران تا جنگ جهانی اول……………………………………………………………………………….. 88

5-1-2-کردها بعد از جنگ جهانی او ل تاکنون……………………………………………………………………………………….. 88

5-1-3-کردستان ایران………………………………………………………………………………………………………………………………… 89

5-1-4-علل خیزش جنبش کردی…………………………………………………………………………………………………………….. 91

5-1-5-همبستگی کردی…………………………………………………………………………………………………………………………….. 91

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 92

فصل دوم: روند توسعه در مناطق کردنشین ایران قبل و پس از انقلاب

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 96

5-2-1-رویکردهای توسعه…………………………………………………………………………………………………………………………… 97

5-2-2-برنامه ریزی در ایران، اهداف و خط مشی ها……………………………………………………………………………….. 98

5-2-3قوم کرد……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 99

نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 105

منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 106

 

 چکیده:

ناهمگنی قومی، دینی و اقتصادی، ویژگی ساختی عموم کشور های جهان سوم، بخصوص خاورمیانه می باشد . البته این داوری، به مفهوم تصدیق همسانی کشور های پیشرفته نیست . به تعبیر اوکانر از مجمع 132 ملت- کشور موجود (1972) فقط 12 تای آن (1/9درصد ) به طور قطع از نظر قومی همگن بوده اند منتهی وجود شکافهای گوناگون در کشورهای پیشرفته خاصیت هم افزا ندارند بلکه تمایزهای موجود همدیگر را تعدیل می کنند. از این رو پیامدهای امنیتی مهمی ندارند در حالیکه جنگ قومیتها و استفاده از خرده فرهنگها در جهان سوم بویژه خاورمیانه فصل مهمی از تاریخ درگیریها این ملتها را نشان میدهد. واقعیت موجود با فرایند نوین غلبه گفتمان خودگردانی و با استقلال جویی همه اقوام به جای استیلا جویی یک قوم ، عملا به مساله ای امنیتی تبدیل گردیده و در بسیاری از موارد  تمامیت اراضی واحدهای مختلف سیاسی را تهدید می نماید .

به هر علت و شرایط کشور ما نیز کشوری است متشکل از اقوام مختلف که عناصر و مولفه های متفاوتی بین آنها و دولت مرکزی پیوند یا گسست ایجاد کرده است و احساس قوی در میان طیف وسیعی از جمعیت کشور کتمان ناپذیر است .

آنها در خارج از مرزهای ایران ایرانی هستند لیکن به نظر می رسد در داخل مرزها به همان اندازه که ایرانی هستند، دارای تعلق قومی یا مذهبی هم می باشند. و در همین راستا پژوهش حاضر با تاکید بر قومیت ها و چالش روبروی دولتها موضوع را مورد کنکاش قرار داده است .

 

 بخش اول

کلیات

 

 

1-1 بیان مسأله:

چنین به نظر می رسد كه در دهه آینده كلیه كشورها به نحوی با مسئله ناسیونالیسم قومی مواجه خواهند شد. از آنجا كه قومیت یكی از شاخص های عمده در شناخت ظرفیت طبیعی كشورها برای نیل به ثبات و دوری از خشونت به حساب می آید. امنیت كشورها در دهه آینده بدون توجه به این مسئله رقم نخواهد خورد. درجمهوری اسلامی ایران وجود قومیت كرد درغرب كشور با گسستهای دینی و اقتصادی و متاثر از تحریكات خارجی می تواند خطرآفرین باشد. در جوامع چند قومی موضوع همزیستی مفهوم تنوع قومی با وحدت ملی امریست منوط به اتخاذ رهیافتی كه بتواند در عین كثرت در خرده فرهنگ های قومی، وحدت درمنش ملی را محقق سازد. قومیت با زیر عنوانهایی چون انفكاك قومی، علایق قومی، گرایشات واگرایانه، استقلال خواهی یا تجزیه طلبی، هویت قومی و چالشهای قومی درمقیاس ملی، عناوینی است كه نیازمند مطالعه از منظر امنیت ملی می باشد.

امنیت در نگاه نخست به عنوان مفهومی ساده، به اطمینان ازحفظ، دوام و بقای داشته ها، و تضمین منافع و تامین علایق اطلاق می شود. برخی امنیت را به صورت «ایجابی» و «سلبی» تقسم می كنند. در معنای ایجابی امنیت، وجود احساس رضایت و اطمینان نزد دولتمردان و شهروندان، و درمعنای سلبی امنیت، نبود ترس، اجبار و تهدید را به عنوان یك شاخص در نظر می گیرند (افتخاری،1377).

همچنین به عقیده رابرت مك نامارا: امنیت ملی به نوعی متضمن اعتماد ملی، آزادی، توسعه و بهبود موقیت یك كشوراست. در كنار امنیت و امنیت ملی واژه قومیت نیز باید گنجانده شود كه بیشتراستفاده كاربردی دارد و برداشت­های متفاوتی از آن صورت گرفته است. در این میان تعریف آنتونی اسمیت دارای كاربرد بالایی است: قوم عبارت از یك جمعیت انسانی مشخص با یك افسانه اجداد مشترك، عناصرفرهنگی، پیوند با یك اعتقاد، آگاهی و فرهنگ مشترك را داراست. اعضای یك ملت اگراحساس كنند در دستیابی به حق و حقوق موقعیتی برابر دارند هویت ملی بحران كمتری خواهد داشت، اما اگراقوامی نتوانند خود را با فرایند ملت سازی، ادبیات ملی، زبان رسمی، تعلیمات عمومی و مذهب رسمی هماهنگ سازند به حد شهروند درجه دوم سقوط كرده و از برخی حقوق محروم و به حاشیه رانده می شوند و احساس محرومیت موجب تقویت هویتهای مادون ملی مانند قومیت، نژاد، محله گرایی و… می شود و محركی برای دست زدن به اعمال سیاسی و خشونت می گردد به خصوص دركشورهای با تفاوت های قومی این مشكلات بیشتر می شود.

عوامل موثر بر شكل گیری یا تشدید ناسیونالیسم قومی درجوامع چند قومی به اقتضای خاص در هر جامعه متعدد است از جمله می توان به موارد زیر اشاره كرد:

1-چگونگی ساختار توزیع منابع قدرت (اقتصادی،سیاسی،فرهنگی) درجامعه.

2-وجود خودجوش جنبش ناسیونالیسم با توجه به سه محور ایدئولوژی، ساز و كارها و شیوه های پیگیری مطالبات و پایگاه اجتماعی.

3-تجربه تاریخی تعاملات و روابط اقوام كه آیا سلطه گر و سلطه ناپذیر یا فدرالی یا خودمختاری بوده است.

4-واكنش و حساسیت قدرتهای منطقه ای و جهانی یه موضوع اقوام در یك كشور خاص.

5-شرایط ژئوپلتیك یا جغرافیایی تركیب قومی هر جامعه، نسبت جمعیت و سرزمین و همسانی قومی با كشورهای همسایه و نوع شكافهای موجود در جامعه.

تبعـیض، نوع نگرش ومیزان گرایـش اقوام به هویـت ملی و رونـد ملت سازی و دولـت سـازی موارد دیـگر می باشند.

سرزمین ایران در مقوله تنوع قومی و زبانی در جهان با 24 درصد همانندی در رتبه شانزدهم قرار دارد. اگر چه در ایران فارسی زبانان با60 درصد جمعیت اكثریت را دارند، لیكن وجود شش قومیت عمده در درون این واحد ملی و تاثیرات شگرف آنها بر سیر تحولات تاریخی واقعیتی انكارناپذیر است. از آنجا كه نقطه تمركز ما در پژوهش قومیت كرد می باشد از قومیتهای دیگر صرفنظر كرده و به كردها میپردازیم.

جمعیت كردها بیشتر در آذربایجان غربی، كرمانشاه  و كردستان ساكن هستند. این قوم، به نسبت،  زمینه مناسب تری برای فعال شدن گسست ملی دارد از جمله این زمینه ها؛ تمركز جمعیتی در یك منطقه كوچك و مشخص، دوم، باور به محرومیت های اقتصادی، بهداشتی وآموزشی، سوم، موقعیت جغرافیایی در كنار مرز دو كشور با تشابه قومی و محلی و وضعیت كوهها و راهها، چهارم، تصور انزوای سیاسی و عدم رضایت از میزان حضور نخبگان سیاسی اجتماعی در داخل نظام، پنجم، ملاحضات مذهبی كه اكثرا سنی مذهب هستند، ششم، زبان كردی اگر چه از شاخه های زبان ایرانی است و با پارسی باستان همانندی زیادی دارد، لكن برای فارسی زبانان امروز مفهوم نیست هر چند گویش های مختلف مانع یك زبان واحد كردی است معهذا امروزه زبان كردی محور جنبش های كردی است اگر چه از لحاظ نژادی نمی توانند اصل آریایی و ایرانی بودن كردها را منكر شوند.

تجربه شورش شیخ عبدالله درسال1297 درمقابل عثمانی ها با محوریت قبایل كرد و شورش شیخ سعید درسال1304 در مقابل ناسیونالیسم افراطی آتاتورك كه هویت كردی را انكار می كرد در پاسخ به تحركات خارجی بود. جنبش اسماعیل سمیتقو كه یكپارچه گی ایران را تهدید میكرد و ارتش رضاخان آن را سركوب كرد و نیز تاسیس كومله در دهه1320 كه به دستور مقامات شوروی به حزب دموكرات كردستان تبدیل شد و طرح كردستان خودمختار و تاسیس جمهوری مهاباد درسال1324 به رهبری عبدالرحمن قاسملو برای تجزیه ایران و بیانیه هشت ماده­ای آنها بعد از انقلاب اسلامی كه خواستار خودمختاری كردستان بودند و اقدامات ملامصطفی بارزانی در این راستا قابل توجه و بررسی است (افتخاری،1377).

1-2  سؤال‏های پژوهش‏:

1-2-1 پرسش اصلی

1-تفاوت قومی كردها چگونه می تواند امنیت ملی ایران را تحت تاثیر قرار دهد؟

1-2-2 پرسش های فرعی

1-چه عواملی سبب می شود قومیت كرد در ایران قائل به هویتی متفاوت باشد؟

2- عوامل سیاسی اجتماعی كه می تواند به تشدید احساس هویت متفاوت كردها در ایران دامن بزنند كدامند؟

1-3  پیشینه پژوهش:

در زمینه قومیت و امنیت ملی كتابها و مقالات زیادی نوشته شده است، تعدادی توسط نویسندگان داخلی و تعدادی هم مقالات و كتابهای خارجی كه عموما به صورت ترجمه می باشد.

-دكتر محمدرضا تاجیك دركتاب(مقدمه ای براستراتژی های امنیت ج.ا.ایران رهیافت ها و راهبردها)  به بررسی امنیت چه بعد داخلی و چه خارجی آن پرداخته است. ایشان در دفتر چهارم این كتاب اصول كلی مرتبط بر استراتژی های امنیت ملی را شرح داده است. در دفتر پنجم كتاب به ارزشها و هنجارهای ملی پرداخته و ارزش های مسلط جامعه ایرانی را بیان داشته است، همچنین از آسیب پذیری تهدیدات و فرصت های ارزشی موجود در ج.ا.ایران پرداخته است.

-امنیت ملی در جهان سوم كه توسط ادوارد ای.آزر و چونگ این مون نوشته شده از دیگر آثار برجسته در حوزه امنیت می باشد. آنها در این كتاب امنیت ملی دركشورهای جهان سوم را تشریح كرده و از اهمیت و تاثیر قومیتها دراین كشورها اسم برده و اینكه چه تاثیری می تواند بر امنیت این كشورها داشته باشد. از دیگركتابهای موجود درحوزه امنیت ملی می توان به كتاب (چارچوبی تازه برای تحلیل امنیت) كه توسط باری بوزان و همكاران وی نوشته شده اشاره كرد. آنها امنیت را در پنج حوزه نظامی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی بررسی كرده اند. آنها مفهومی تازه درطرح امنیت ایجاد می كنند كه در آن ابعاد ذهنی از اهمیت بیشتری برخورداراست. آنها امنیتی شدن را به معنای بهتر شدن نمی دانند بلكه امنیت را امری سلبی و به معنای ناتوانی از برخورد با موضوعات به شیوه سیاست معمول می دانند. (بوزان، ویور، ویلد)

-كتاب (مردم، دولت ها و هراس) از باری بوزان از دیگر كتب در حوزه امنیت و امنیت ملی می باشد. بوزان ابتدا به تبیین حدود وظایف دولت به عنوان منبع اصلی امنیت و نیز منافع هر یك از دو مقوله دولت و مردم در عرصه امنیت ملی پرداخته و نحوه تامین امنیت و ابعاد مختلف جهانی، منطقه ای، اقتصادی و زیست محیطی را بیان می دارد.