پایان نامه شناسایی و مطالعه دلایل و زمینه های احساس شادی و شادکامی در بین زنان |
 |
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1. مقدمه … …..2
1-2. طرح مساله: 3
1-3. سوألات تحقیق… 6
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1. مقدمه … …..2
1-2. طرح مساله: 3
1-3. سوألات تحقیق… 6
1-4. ضرورت و اهمیت 6
1-5. اهداف تحقیق 7
فصل دوم: ادبیات تحقیق
2-1. مقدمه ……………………. 9
2-1-1. بخش اول: ادبیات نظری 9
2-1-1-1. مفهوم و نظریههای احساس شادمانی 9
2-1-1-1-2. فضای مفهومی شادمانی 9
2-1-1-1-3. مفاهیم اساسی مرتبط با شادمانی ….12
2-1-1-1-3-1. شادی، کیفیت زندگی، رضایت از زندگی و SWB (خوشبختی ذهنی) 12
2-1-1-1-3-2. شادمانی و افسردگی 13
2-1-1-1-3-3. شادمانی و هیجان 13
2-1-1-1-3-4. شادمانی و نشاط 14
2-1-1-1-4. زنان سرپرست خانوار: ( طردشدگی= افت کیفیت زندگی، افسردگی، استرس ) و کاهش شادمانی… 14
2-1-1-1-5. نظریههای جامعه شناسی شادمانی 15
2-1-1-1-5-1. نظریه برابری 16
2-1-1-1-5-2. نظریه محرومیت نسبی 17
2-1-1-1-5-3. نظریه خشنودی از تأمین نیازها 17
2-1-1-1-5-4. نظریه همبستگی اجتماعی 18
2-1-1-1-5-5. نظریه بیگانگی اجتماعی 19
2-1-1-1-5-6. اگوست کنت 19
2-1-1-1-5-7. امیل دورکیم 20
2-1-1-1-5-8. جورج زیمل 23
2-1-1-1-5-9. نظریه کنش متقابل پارسونز 24
2-1-1-1-5-10. تورستین وبلن 24
2-1-1-1-5-11. مرتون و دیدگاه نابسامانی اجتماعی 25
2-1-1-1-5-12. آنتونی گیدنز 26
2-1-1-1-5-13. هالر وهادلر. 27
2-1-1-1-5-14. نظریه نظام شخصیت چلبی 28
2-1-1-1-5-15. نتیجهگیری از نظریات شادمانی… 31
2-1-1-2. مفهوم و نظریههای طرد اجتماعی و عوامل تأثیر گذار بر آن 32
2-1-1-2-1. تاریخچه و مفهوم طرد اجتماعی 32
2-1-1-2-1-1. تاریخچه طرد اجتماعی 32
2-1-1-2-1-1-1.تاریخچه طرد اجتماعی در جامعهشناسی 33
2-1-1-2-1-2. مفهوم شناسی طرد اجتماعی 34
2-1-1-2-1-2-1. نسبت طرد اجتماعی و فقر 34
2-1-1-2-1-2-2. نسبت محرومیت و طرد اجتماعی 36
2-1-1-2-1-2-3. نسبت سرمایه اجتماعی و طرد اجتماعی 37
2-1-1-2-1-2-3-1. شباهت های دو مفهوم طرد و سرمایه 38
2-1-1-2-1-2-3-2. تفاوتهای مفهومی طرد و سرمایه 39
2-1-1-2-1-3. ارتباط مفهوم طرد اجتماعی با کیفیت زندگی و رضایت از زندگی 40
2-1-1-2-2. ماهیت طرد اجتماعی: ویژگی ها، اجزاء و مؤلفهها 41
2-1-1-2-3. ابعاد، انواع و سطوح طرد 42
2-1-1-2-3-1. ابعاد طرد اجتماعی 42
2-1-1-2-3-2. انواع طرد 43
2-1-1-2-3-3. سطوح طرد 45
2-1-1-2-4. طردشدگان اجتماعی، طرد جنسیتی و زنان سرپرست خانوار 46
2-1-1-2-4-1. وضعیت طرد اجتماعی و فقر زنان سرپرست خانوار. 47
2-1-1-2-5. رویکردها و نظریه های طرد اجتماعی و شناسایی عوامل تأثیرگذار بر آن 48
2-1-1-2-5-1. پارادایم همبستگی 48
2-1-1-2-5-2. پارادایم تخصصی سازی 49
2-1-1-2-5-3. رویکرد انحصاری 50
2-1-1-2-5-4. دیدگاه امیل دورکیم 51
2-1-1-2-5-5. دیدگاه کارل مارکس و ماکس وبر. 52
2-1-1-2-5- 6. کارل مارکس 52
2-1-1-2-5-7. ماکس وبر. 53
2-1-1-2-5-8. دیدگاه گیدنز. 54
2-1-1-2-5-9. دیدگاه آمارتیاسن… 55
2-1-1-2-5-10. دیدگاه جیرون و همکاران .. 57
2-1-1-2-5-11. دیدگاه مارتین زیبرا 58
2-1-1-2-5-12. دیدگاه پاتنام 59
2-1-1-2-5-13. دیدگاه بوردیو. 60
2-1-1-2-5-14. دیدگاه بردشا و دیگران 60
2-1-1-2-5-15. دیدگاه وسلز و میدما 61
2-1-1-2-5-16. بورچاردت و همکاران.. 63
2-1-1-2-5-17. دیدگاه هیتلان 63
2-1-1-2-5-18. فیتز پتریک 64
2-1-1-2-5-19. مسعود چلبی 65
2-1-1-2-5-20. جمعبندی ادبیات نظری طرد اجتماعی و ارتباط آن با شادمانی زنان سرپرست خانوار ……………………………..67
2-1-2. بخش دوم: ادبیات تجربی…. 68
2-1-2-1. ادبیات تجربی احساس شادمانی… 68
2-1-2-1-1.ادبیات تجربی داخلی احساس شادمانی 68
2-1-2-1-2. ادبیات تجربی خارجی احساس شادمانی 72
2-1-2-2. ادبیات تجربی زنان سرپرست خانوار. 75
2-1-2-2-1. ادبیات تجربی داخلی زنان سرپرست خانوار 75
2-1-2-2-2. ادبیات تجربی خارجی زنان سرپرست خانوار 79
2-1-2-3. ادبیات تجربی طرد اجتماعی 82
2-1-2-3-1. ادبیات تجربی داخلی طرد اجتماعی 82
2-1-2-3-2. ادبیات تجربی خارجی طرد اجتماعی 84
2-1-2-4. جمعبندی ادبیات تجربی 88
2-1-3. چارچوب نظری 92
2-1-4. مدل تحلیلی 95
2-1-5. فرضیههای پژوهش 95
فصل سوم: روش تحقیق
3-1. مقدمه 97
3-1-1. روش تحقیق 97
3-1-2. جامعه آماری 97
3-1-3. شیوه نمونهگیری و حجم نمونه. 98
3-1-4. واحد تحلیل 99
3-1-5. روش جمعآوری اطلاعات 99
3-1-6. روشهای آماری و ابزار مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل اطلاعات 99
3-1-7. تعریف نظری و عملی متغیرها 99
3-1-7-1. مفاهیم و متغیرهای تحقیق 99
3-1-7-1-1. جامعه آماری… 99
3-1-7-1-2. متغیر وابسته 100
3-1-7-1-3. متغیر مستقل 100
3-1-7-1-4. متغیرهای واسط 100
3-1-7-2. تعریف مفاهیم و متغییرهای اصلی و نحوه شنجش آنها 100
3-1-7-2-1. جامعۀ آماری: زنان سرپرست خانوار. 100
3-1-7-2-2. متغییرهای مستقل: عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها و احساس نابرابری… 101
3-1-7-2-2-1. متغیر مستقل: نیازهای اجتماعی… 101
3-1-7-2-2-1-1. نیازهای اقتصادی 102
3-1-7-2-2-1-2. نیازهای اجتماعی 102
3-1-7-2-2-1-3. نیازهای فرهنگی… 103
3-1-7-2-2-1-4. نیازهای سیاسی… 103
3-1-7-2-2-2. متغیر مستقل: احساس نابرابری اجتماعی 104
3-1-7-2-2-2-1. احساس نابرابری اقتصادی 105
3-1-7-2-2-2-2. احساس نابرابری اجتماعی 105
3-1-7-2-2-2-3. احساس نابرابری فرهنگی… 106
3-1-7-2-2-2-4. احساس نابرابری سیاسی 107
3-1-7-2-3. تعریف متغیر واسط… 108
3-1-7-2-3-1. طرد اجتماعی… 108
3-1-7-2-3-1-1. شبکههای حمایتی… 108
3-1-7-2-3-1-1-1. طرد از حمایتهای درونگروهی 108
3-1-7-2-3-1-1-2. طرد از حمایتهای بین گروهی 109
3-1-7-2-3-1-2. طرد از روابط اجتماعی 111
3-1-7-2-3-1-3. طرد از مشارکت در فعالیتهای اجتماعی 111
3-1-7-2-3-1-3-1. پیوند انجمنی(رسمی) 112
3-1-7-2-3-1-3-2. پیوندهای غیر انجمنی(غیر رسمی) 113
3-1-7-2-3-1-4. شرمساری اجتماعی… 113
3-1-7-2-3-2. متغیر واسط: احساس بیانصافی 114
3-1-7-2-4. متغیر وابسته: احساس شادمانی 115
3-1-8 . اعتبار و پایایی 117
3-1-8-1. روایی یا اعتبار 117
3-1-8-9. پایائی یا اعتماد 117
فصل چهارم تجزیه و تحلیل اطلاعات
4-1. بخش اول: تحلیل مصاحبههای تحقیق…. 120
4-1-1. مسؤلیت چندبرابر، زمینهساز تحقیر شدن و زیر پا گذاشتن غرور 121
4-1-2. محرومیت از نیازهای اساسی: زمینهساز احساس نابرابری 122
4-1-2-1. محرومیت از نیازهای اقتصادی… 122
4-1-2-2. محرومیت از نیازهای فرهنگی 123
4-1-2-3. محرومیت از نیازهای اجتماعی… 123
4-1-2-4. محرومیت از نیازهای سیاسی 124
4-1-3. فقدان حامی عاطفی و مالی: زمینهساز نداشتن احساس شادمانی… 125
4-1-4. یادآوری گذشته‌ی تلخ: زمینهساز افسردگی 127
4-1-5 . استرس و نگرانی برای آینده‌ی فرزندان و احساس راکد بودن: زمینهساز نداشتن احساس شادمانی 129
4-1-6 . احساس نابرابری: زمینهساز نداشتن احساس شادمانی 131
4-1-7. حمایتهای اقتصادی طردآمیز: زمینهساز طرد اقتصادی 133
4-1-8 . مشکلات مالی و رفتارهای طردآمیز اطرافیان: زمینهساز نگرانی و اضطراب و نداشتن احساس شادمانی… 134
4-1-8-1. مشکلات مالی… 135
4-1-8-2. رفتارهای طردآمیز اطرافیان.. 135
4-1-9. طردشدگی و احساس ظلم و بیانصافی: زمینهساز نداشتن احساس شادمانی (وجود انصاف و شادمانی) 138
4-1-10. درخواست حمایت مالی از دولت و حمایت عاطفی از اطرافیان در اثر نداشتن حامی: زمینهساز آسیبپذیری . 139
4-1-11. نتیجهگیری یافتههای مصاحبهها 140
4-2. بخش دوم: نتایج و بررسی یافتههای تحقیق 142
4-2-1. نتایج و بررسی جدول توصیفی… 142
4-2-1-1 توصیف مشخصات فردی پاسخگویان.. 142
4-2-1-1-1. سن 142
4-2-1-1-2. میزان تحصیلات 143
4-2-1-1-3. وضعیت فعالیت…. 144
4-2-1-1-4. وضعیت اشتغال.. 145
4-2-1-1-5. نوع اشتغال.. 145
4-2-1-1-6. عنوان شغل 146
4-2-1-1-7. درآمد 147
4-2-1-1-8. وضعیت مسکن… 148
4-2-1-1-8-1. رهن و اجاره(برحسب نرخ اجاره بهای ثابت کشور) 149
4-2-1-1-9. مساحت مسکن… 150
4-2-1-1-10. کیفیت مسکن 151
4-2-1-1-11. تعداد افراد تحت تکفل 152
4-2-1-1-12. تعداد سالهای سرپرست بودن.. 153
4-2-1-1-13. علت سرپرستی… 154
4-2-1-2. توصیف متغیرهای مستقل، واسط و وابسته 154
4-2-1-2-1. متغیرهای مستقل 154
4-2-1-2-1 -1. عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها 154
4-2-1-2-1 -1- 1. عدم پاسخگویی مؤثر به نیازهای اقتصادی 155
4-2-1-2-1 -1-2. عدم پاسخگویی مؤثر به نیازهای اجتماعی 156
4-2-1-2-1 -1-3. عدم پاسخگویی مؤثر به نیازهای فرهنگی… 158
4-2-1-2-1 -1-4. عدم پاسخگوی مؤثر به نیازهای سیاسی 161
4-2-1-2-1-1-5. شاخص کل عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها 163
4-2-1-2-1-2. متغیر مستقل احساس نابرابری اجتماعی 164
4-2-1-2-1-2-1. احساس نابرابری اقتصادی… 164
4-2-1-2-1-2-2. احساس نابرابری اجتماعی 166
4-2-1-2-1-2-3. احساس نابرابری فرهنگی… 168
4-2-1-2-1-2-4. احساس نابرابری سیاسی 170
4-2-1-2-1-2-5. شاخص کل احساس نابرابری 172
4-2-1-2-2. متغیرهای واسط 173
4-2-1-2-2-1. متغیر واسط طرد اجتماعی 173
4-2-1-2-2-1-1. طرد از شبکههای حمایتی 173
4-2-1-2-2-1-1-1. طرد از حمایتهای درونگروهی 174
4-2-1-2-2-1-1-1-1. طرد از حمایت خویشاوندان 174
4-2-1-2-2-1-1-1-1-1.طرد از حمایت عاطفی خویشاوندان.. 174
4-2-1-2-2-1-1-1-1-2. طرد از حمایت ابزاری خویشاوندان.. 176
4-2-1-2-2-1-1-1-1-3. طرد ازحمایت اطلاعاتی خویشاوندان.. 178
4-2-1-2-2-1-1-1-1-4. شاخص کل طرد از حمایت خویشاوندان.. 180
4-2-1-2-2-1-1-1-2. طرد از حمایت دوستان 181
4-2-1-2-2-1-1-1-2-1. طرد از حمایت عاطفی دوستان.. 181
4-2-1-2-2-1-1-1-2-2. طرد از حمایت ابزاری دوستان 182
4-2-1-2-2-1-1-1-2-3. طرد از حمایت اطلاعاتی دوستان 185
4-2-1-2-2-1-1-1-2-4. شاخص کل طرد از حمایت دوستان 186
4-2-1-2-2-1-1-1-3. طرد از حمایت همسایهها 188
4-2-1-2-2-1-1-1-3-1. طرد از حمایت عاطفی همسایهها 188
4-2-1-2-2-1-1-1-3-2. طرد از حمایت ابزاری همسایهها 189
4-2-1-2-2-1-1-1-3-3. طرد از حمایت اطلاعاتی همسایهها 191
4-2-1-2-2-1-1-1-3-4. شاخص کل طرد از حمایت همسایهها 193
4-2-1-2-2-1-1-1-3-5. شاخص کل طرد درونگروهی 194
4-2-1-2-2-1-1-2. شاخص طرد از حمایت برونگروهی 195
4-2-1-2-2-1-1-3. شاخص کل طرد از شبکههای حمایتی… 198
4-2-1-2-2-1-2.طرد از ارتباط اجتماعی… 200
4-2-1-2-2-1-2-1. طرد از رفت و آمد با همسایهها 200
4-2-1-2-2-1-2-2. طرد از رفت و آمد با خویشاوندان 202
4-2-1-2-2-1-2-3. طرد از رفت و آمد با دوستان 204
4-2-1-2-2-1-2-4. شاخص کل طرد از ارتباط اجتماعی 206
4-2-1-2-2-1-3. طرد از مشارکت اجتماعی… 207
4-2-1-2-2-1-3-1. طرد از مشارکت رسمی 207
4-2-1-2-2-1-3-2. طرد از مشارکت غیر رسمی 210
4-2-1-2-2-1-3-2-1. طرد از شرکت در مراسم مذهبی 210
4-2-1-2-2-1-3-2-2. طرد از از گذراندن اوقات فراغت 212
4-2-1-2-2-1-3-2-3. طرد از از شرکت در مراسم عزا و عروسی… 214
4-2-1-2-2-1-3-2-4. شاخص کل طرد از از مشارکت غیر رسمی 215
4-2-1-2-2-1-3-3. شاخص کل طرد از مشارکت اجتماعی 217
4-2-1-2-2-1-3-4. شاخص کل طرد اجتماعی(عینی) 218
4-2-1-2-2-1-4. شاخص کل شرمساری اجتماعی( طرد ذهنی) 219
4-2-1-2-2-1-5. شاخص کل طرد اجتماعی… 221
4-2-1-2-2-2. احساس بیانصافی… 223
4-2-1-2-2-2-1. احساس بیانصافی اقتصادی… 223
4-2-1-2-2-2-2. احساس بیانصافی اجتماعی 225
4-2-1-2-2-2-3. شاخص کل احساس بیانصافی 227
4-2-1-2-3. متغیر وابسته: احساس شادمانی 228
4-2-1-2-3-1. خودپنداره 228
4-2-1-2-3-2. رضایت از زندگی 230
4-2-1-2-3-3. آمادگی روانی 232
4-2-1-2-3-4. سرذوق بودن 234
4-2-1-2-3-5. زیباییشناختی… 235
4-2-1-2-3-6. خودکارآمدی 237
4-2-1-2-3-7. امیدواری 239
4-2-1-2-3-8. شاخص کل احساس شادمانی 241
4-2-2. آزمون فرضیهها 244
4-2-2-1. عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها، احساس نابرابری را افزایش میدهد . 244
4-2-2-1-1. همبستگی بین ابعاد متغیرهای عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها و احساس نابرابری 244
4-2-2-2. عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها، طرد اجتماعی را افزایش میدهد . 246
4-2-2-2-1. همبستگی بین ابعاد متغیرهای عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها و طرد اجتماعی 246
4-2-2-3. عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها، احساس شادمانی را کاهش میدهد .. 247
4-2-2-3-1. همبستگی بین ابعاد متغیرهای عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها و احساس شادمانی 247
4-2-2-4. احساس نابرابری، طرد اجتماعی را افزایش میدهد . 249
4-2-2-4-1. همبستگی بین ابعاد متغیرهای احساس نابرابری و طرد اجتماعی… 249
4-2-2-5. احساس نابرابری، احساس شادمانی را کاهش میدهد . 250
4-2-2-5-1. همبستگی بین ابعاد متغیرهای احساس نابرابری و احساس شادمانی… 251
4-2-2-6 . طرد اجتماعی، احساس بیانصافی را افزایش میدهد . 252
4-2-2-6-1. همبستگی بین ابعاد متغیرهای طرد اجتماعی و احساس بیانصافی 252
4-2-2-7. احساس بیانصافی، احساس شادمانی را کاهش میدهد . 254
4-2-2-7-1. همبستگی بین ابعاد متغیرهای احساس بیانصافی و احساس شادمانی… 254
4-2-2-8. طرد اجتماعی، احساس شادمانی را کاهش میدهد . 255
4-2-2-8-1. همبستگی بین ابعاد متغیرهای طرد اجتماعی و احساس شادمانی… 255
4-2-3. رگرسیون خطی چندمتغیره. 257
4-2-3-1. چندمتغیره شاخص احساس شادمانی و متغیرهای مستقل(عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها 257
4-2-3-2. تحلیل چند متغیره شاخص احساس شادمانی و ابعاد متغیرهای مستقل . 259
4-2-3-3. چندمتغیره شاخص احساس شادمانی و متغیرهای مستقل و متغیرهای زمینهای . 261
4-2-4. تحلیل مسیر. 263
فصل پنجم: خلاصه و نتیجهگیری
5-1. نتیجه گیری 268
5-1-1. دستاوردهای توصیفی 269
5-1-1 -1. توصیف مشخصات فردی پاسخگویان 269
5-1-1 -1-2. نتیجهگیری از ویژگیهای فردی زنان سرپرست خانوار. 270
5-1-1 -2. توصیف متغیرهای مستقل، واسط و وابسته. 271
5-1-1 -2-1. نتیجهگیری از توصیف متغیرهای مستقل، واسط و وابسته 278
5-1-2. دستاوردهای تجربی 280
5-1-2-1. نتیجهگیری یافتههای تجربی و پاسخ به سوألات پژوهش 282
5-1-2-2. کاربرد نتایج مرحلهی اکتشافی بر مرحلهی کمی 283
5-1-3. دستاوردهای تبیینی 283
5-1-3- 1. دستاوردهای پژوهش 291
5-1-3-2. موانع و محدودیتها 293
5-1-3-3. پیشنهادات 294
5-1-3-3-1. پیشنهادات اجرایی 294
5-1-3-3-2. پیشنهاد پژوهشی 295
5-1-3-3-3. راهکار افزایش شادمانی زنان سرپرست خانوار( بنا به پیشنهاد خود جمعیت نمونه) 295
منابع فارسی ………. 296
منابع لاتین ………… … 303
پیوست ……………. .308
مقدمه
اصطلاح زنان سرپرست خانوار به زنانی اطلاق میشود كه مسئولیت تأمین معاش زندگی یا اداره امور خود و یا خانواده خود را بطور دائم یا موقت عهدهدار هستند. واقعیات موجود در جامعه نشان از آن دارد كه زندگی این قشر از زنان غالباً با ابهامات و مخاطراتی روبروست از جمله طرد شدن از سوی اجتماع، نگرشهای سوء از سمت جامعه، فقدان امنیت اجتماعی، فقدان حامی مادی و معنوی، فقراقتصادی و در این راستا نداشتن مسكن مناسب، عدم دسترسی به فرصتهای شغلی – تحصیلی و تعدد نقشها که آنها را در روابط اجتماعی و حضور در اجتماع با مشكلات عدیدهای روبرو کرده و به سمت انواع بیماریهای روحی و روانی كه برجستهترین آن افسردگی است سوق میدهد. در واقع این شرایط و عوامل نه تنها زمینۀ طرد اجتماعی این قشر آسیبپذیر را فراهم کرده، بلکه بر احساس شادمانی آنان نیز تأثیر منفی گذاشته است. شادمانی به عنوان یکی از احساسات ریشهای مثبت و بسیار تأثیرگذار بر رفتار و حالات دیگر فرد، نقش تعیین کنندهای در تأمین سلامت فرد و جامعه دارد. از آن جهت که شادمانی با خرسندی، خوش بینی، امید و اعتماد همراه است، میتواند به عنوان یک کاتالیزور، نقش شتاب دهندهای در فرایند توسعهی یک جامعه داشته باشد. همچنین در نقطهی مقابل، نبود شادمانی در یک جامعه منجر به ایجاد فضای سرد و بستهای خواهد شد که قادر به تأمین حداقل انرژی عاطفی لازم برای نوآوری و پیشرفت نخواهد بود (موسوی، 1392: 16-17). شادمانی اشاره به احساسی مثبت دارد كه با كلماتی چون رضایتمندی[1] و بهروزی بیان میشود. در منابع مختلف با واژههایی چون خوشحالی[2]، رضایت از زندگی، احساسات مثبت[3]، زندگی معنادار[4]، رفاه[5] و واژههایی اینچنین بیان شده است (صادق و نصرآبادی، 1388 : 2). طرد اجتماعی نیز، به عنوان آسیبی که متوجه زنان سرپرست خانوار میباشد، عبارت است از محرومیتی طولانی مدت که به جدایی از جریان اصلی جامعه میانجامد. در واقع طرد محرومیتی چندوجهی است که برای فهمیدن و سنجیدن رابطه افراد در حوزههای متفاوت جامعه به کار میرود. طرد به عنوان یک صورتبندی جامعتر، اشاره دارد، به فرایند پویای ممانعت از ورود کامل و جزئی، به هر گونه نظام اجتماعی، اقتصادی، سیاسی یا فرهنگی که انسجام اجتماعی اشخاص در جامعه را تعیین میکند( فلوتین، 2006: 58 ). اما تعریف طرد بدون در نظر گرفتن زمینهها و شرایطی که در آن طرد رخ میدهد از دقت و جامعیت کافی برخوردار نیست زیرا عوامل تأثیرگذار بر طرد اجتماعی بر حسب شرایط افراد مطرود متفاوت است. بنابراین شناسایی زمینههایی که باعث طردشدگی زنان سرپرست میشود از جمله مسائل مهمی است که باید مورد بررسی قرار گیرد در این زمینه باید اذعان داشت، مسائلی نظیر تضعیف و گسیختگی پیوندهای اجتماعی، ضعف شبکههای حمایتی، انزوا، مشارکت ناکافی، حاشیهای شدن و عدم تعلق است که بستر طردشدگی این زنان را فراهم کرده است. در حالی که اتصالات شبكه اجتماعی، مشاركت اجتماعی، فعالیت اجتماعی تحت عنوان فعالیتهای گروهی، سطح شادی و دیگر عواطف مثبت را افزایش میدهد (کوپر[6]،2011، خوش فر،1392: 285). از آنجا که این گروه از زنان تقریباً از تمام این موارد محرومند بنابراین به نظر میرسد با کاهش احساس شادمانی مواجه هستند. با توجه به اهمیت ارتباط میان طرد اجتماعی و عوامل ایجاد کنندۀ آن با احساس شادمانی در میان زنان سرپرست خانوار و همچنین با توجه به روند روبه رشد میزان این زنان، در این نوشتار به مسألهی شادمانی با توجه به شرایط و زمینههای طردشدگی جمعیت هدف پرداخته شده است.
1-2. طرح مسأله:
شادمانی به عنوان، یک هیجان خوشایند و مثبت، همچنین به دلیل قابلیت بسترسازی گستردهای که در فرایند رشد فرد و توسعهی جامعه فراهم میآورد، بسیاری از جوامع را به شناخت و ایجاد شرایط مناسب زمینهساز خود ترغیب مینماید. زیرا شادمانی به عنوان نتیجه شرایط مطلوب اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه، فعالیتهای مفید انسانی را برمیانگیزد، خلاقیت را تقویت میکند؛ روابط اجتماعی را تسهیل مینماید؛ مشارکت سیاسی – اجتماعی را رونق میبخشد؛ موجبات حفظ سلامتی عاطفی، روانی، جسمی و امیدواری را فراهم می آورد(آل یاسین،1380: 8)؛ احساس امنیت، رضایت، آرامش و قدرت تصمیمگیری را در افراد تقویت میکند (مایرز[7]،2002: 80 و پترسون[8]،2000: 45). از آنجا که شادمانی از یک سو متأثر از ساختارهای جامعه بوده و از دیگر سوی تأثیر گذار بر فرآیند توسعه و تعالی جامعه است، در نیمهی قرن 20 به عنوان یک موضوع میانرشتهای مطرح شد و هر رشتهای، دیدگاه خاصی از شادمانی را گسترش داده است. همچنین در این راستا برخی مطالعات فراملیتی نیز به انجام رسیده است. نتایج آمار و ارقام پژوهشهای مربوط به شادمانی در سطح بین المللی نشان میدهد که میزان شادمانی افراد در وضعیت کنونی ایران پایین میباشد. برای مثال نتیجۀ موج چهارم پیمایش ارزشهای جهانیان اینگلهارت نشان داده که میانگین سطح شادمانی نمونۀ ایران از میان 69 کشور در رتبۀ 61 قرارد دارد(اینگلهارت، 1373). همچنین میتوان به پژوهشی که مینكو[9] در سطح بین المللی به انجام رسانده نیز اشاره كرد كه در آن، شاخص شادی كشورها، محاسبه و نشان داده شده در این پژوهش میزان شادی ایرانیان در طول سالهای 1997 ـ 2007، در بین 97 كشور دارای رتبه 56 است که از متوسط پایینتر میباشد(مینکو، 2009: 163). بر اساس نتایج گزارش، شادی جهانی در سال 2013 ایران با نمره 604/4 در مقیاس 0 تا 100 در بین 156 کشور مقام 115 را به دست آورده است. همچنین نتایج همین گزارش نشان داد که شادمانی ایرانیان نسبت به دوره سالهای 2005 تا 2007، 677/0 کاهش داشته است(هلیول، 2013). در آخرین گزارش منتشر شده از سوی مؤسسه تحقیقات گالوپ در ژوئن 2014 وضعیت شادمانی 138 کشور دنیا بررسی شد. نتایج این گزارش با نرخ پایین شادمانی در ایران نشان داد که وضعیت شادمانی در ایران از میان 138 کشور رتبه ماقبل آخر، و بعد از عراق قرار میگیرد و در این زمینه یکی از آسیب پذیرترین کشورهای دنیاست (پایگاه رسمی مؤسسه گالوپ، 2014). همانطور که مشاهده میشود وضعیت شادمانی بین ایرانیان چندان مطلوب نبوده و این نقضان میتواند مانعی جدی در راه شکوفایی استعدادهای فردی و توسعه و پیشرفت کشور قلمداد شود. از آنجا که جامعهشناسان شادمانی را به عنوان یک وضعیت اجتماعی بازمیشناسند بنابراین میتوان این پدیده را یک مسأله اجتماعی بشمار آورد، به طور معمول، شادمانی به عنوان یک پدیدۀ ناب روانشناختی و فردی تعریف میشود؛ در حالی که جامعهشناسان، حالات فردیای همچون شادمانی را دارای مبنایی اجتماعی میدانند(گالاتزر،2000: 52-53). سی رایت میلز مسأله اجتماعی را مشکلی میداند كه بسیار شایع باشد و جمعیت كثیری از افراد یك جامعه با آن مواجه باشند. وی می‌گوید: اگر در یك شهر 100 هزار نفری تعداد كمی از افراد بیكار باشند، این یك گرفتاری خصوصی است، اما بدیهی است در جامعه‌ای با 50 میلیون نفر شاغل، اگر 15 میلیون نفر بیكار باشند ما با مسأله اجتماعی مواجه هستیم (میلز، 1360، 24). همانطور که مشاهده شد آمارها و ارقامی مذکور حاكی از کاهش شادمانی و پیامدهای گسترده این مشكل و شایع بودن آن در جامعه امروز ما به عنوان یک مسأله اجتماعی است که فراتر از یک گرفتاری خصوصی میباشد. به اعتقاد برخی از کارشناسان، جامعه ما از کمبود یا حتی در مواردی از نبود این احساس در رنج است و هماکنون نشانههای صریحی از کمبود شادی و طراوت در افراد جامعه به چشم میخورد(طاهریان، 1381: 4). بنابراین لزوم توجه به این پدیده و مطالعه بافتهای اجتماعی ـ فرهنگی مؤثر بر آن درمیان گروههای مختلف ایران، ضرورت مییابد. از آنجا که مطالعه گروهها و قشرهای مختلف بیانگر آن است که سهم زنان از این احساس و پیامدهای مثبت آن بسیار اندک است. در نتیجه مطالعه این قشر ضرورتی ویژه مییابد. چرا که شادمانی زنان یکی از اساسیترین بحثهای حوزه توسعه در کشورهای پیشرفته جهان است، زنان علاوه بر این که حدود نیمی از جمعیت كشور و بخش مهمی از جمعیت فعال اقتصادی هستند كه میتوانند سهم به سزایی در توسعه اقتصادی – اجتماعی ایفا كنند، خود ستون ایجاد مهر و شادی و محبت در خانواده بوده و از اینرو در صورت ارتقاء سطح شادمانی زنان میتوان این انتظار را داشت که سطح شادمانی خانواده و بویژه نسل جدید نیز با تعدیل مثبت روبرو گردد. اما متأسفانه زنان به دلیل حساسیتهای روحی و عاطفی بیشتر از مردان در معرض آسیبهای روانی قرار دارند. زنان اگر چه نسبت به مردان طول عمر بیشتری دارند اما در مقایسه با مردان بیشتر در معرض خطر اختلالات روانی از جمله افسردگی، اضطراب، نگرانی و اختلالات اشتها … هستند(دیوکی[10]،2007). طبق مطالعات انجام شده، شیوع بیماریهای روانی بخصوص افسردگی و اضطراب در زنان ایرانی 5/2 برابر مردان ایرانی است(احمدی و همکاران، 2006). در تحقیقی که توسط سلطانی نسب با هدف« بررسی احساس شادمانی زنان 25 تا 35 ساله تهران» انجام گرفت، شادمانی زنان تهرانی، با میانگین نمره 5/35 از سطح متوسط نیز کمتر بوده، بدین معنی که در سطح پایینی قرار دارد(سلطانینسب،1393). همچنین صاحبنظران داخلی بر پایین بودن سطح شادمانی در میان زنان ایرانی تأکید میورزند و نسبت به پیامدهای ناگوار این امر هشدار میدهند(شکربیگی، 1393: در گفتگو با ایسنا). کما اینکه، از جمله گروههای به شدت آسیبپذیر زنان که در این زمینه میتوان به آن اشاره کرد، زنان سرپرست خانوار میباشد، که عواملی چون طلاق، فوت، اعتیاد همسر و یا از کارافتادگی وی، رها شدن توسط مردان مهاجر و یا بیمسئولیت، موجب آسیبپذیر شدن این طیف وسیع از جامعه میشود( غفاری[11]،2003 ). این گروه از زنان از همان زمانی كه همسر خود را به هر دلیلی از دست میدهند مجبور به ایفای نقشهای چندگانهای میشوند كه در تعارض با یكدیگر قرار دارند. گروه عمدهای از این زنان با فقر، ناتوانی، بیقدرتی به ویژه در ادارة امور اقتصادی خانوار روبه رو هستند به طوری كه عزتنفس و سلامت روانی آنان را مختل و زمینة ابتلا به افسردگی و سایر اختلالات را فراهم میسازد(لانگ لی و فورتین[12] 1994). این در حالی است که دادههای آماری در ایران از روند افزایش یابنده تعداد و نسبت زنان سرپرست خانوار در دهه اخیر خبر میدهد بر اساس سرشماری نفوس و مسکن سال1390 تعداد خانوارهای با سرپرستی زن، بیش از دو میلیون و 563 هزار خانوار میباشد. در واقع میزان سهم زنان در سرپرستی خانوارها در سال1390 (1/12) درصد بوده است که از رشد قابل ملاحظهای نسبت به سایر دورههای سرشماری برخوردار بوده است(گزیده سرشماری عمومی نفوس و مسکن1390، مرکز آمار ایران). امروزه با گسترش روز افزون این شکل از خانواده در همه کشورهای جهان، چه صنعتی و چه جهان سوم و نیز مشکلات اساسی آنها، راهکارهای مناسب و علمی در جهت بهبود وضعیت این گروه از زنان، ضرورت بررسی و تحقیق علمی از شرایط زندگی این قشر را ایجاد نموده است به طوری که این زنان به عنوان گروهی آسیبپذیر در میان جامعهشناسان معرفی شده و وضعیت زندگی زنان سرپرست خانوار و فرزندان آنها مورد توجه و بررسی بسیاری از جامعهشناسان قرار گرفته است (آجورلو و همکاران،1391: 71). براساس گزارش بانک جهانی در سال 2003، فقر زنان به ویژه زنان سرپرست خانوار در کشورها در مقایسه با مردان از شدت بیشتری برخوردار میباشد (پاک دامن و دیگران،2:1390). ). همچنین بر اساس برخی از مطالعات انجام شده، زنان سرپرست خانوار جزء فقیرترین اقشار اجتماعی هستند و همۀ پژوهشها حکایت از نارضایتی این گروه از زنان نسبت به درآمد اندکشان می باشد(دغاقله وکلهر،1389: 265). برای مثال در پژوهش فروغی تنها 6 درصد، نورمحمدی تنها 13 درصد و همچنین پژوهش شکاری آلایق تنها 1 درصد از این زنان از درآمدهایشان رضایت داشتهاند و بقیه معتقد بودند که درآمدهای شغلیشان جوابگوی نیازهای خود و خانوادهشان نیست(فروغی،1380؛ نورمحمدی،1383؛ شکاریآلایق، 1384). در واقع بیكاری و فشارهای اقتصادی، میزان پایین سلامت جسمانی، نبود حمایت اجتماعی و عملكرد ضعیف نقشی كه به دنبال تعارض نقش در این زنان ایجاد میشود و همچنین غرق شدن در فعالیتهای روزانه و روزمره، رضایت از زندگی را در این قشر از زنان كاهش میدهد و سبب مشکلات روانی بخصوص افسردگی در آنان میشود (صدر الساداتی،1391: 13-14). برای مثال پژوهشهای؛ شفیعآبادی و قشقایی،1390؛ اندرسون،2002؛ حسینی، فروزان و امیرفریار، 1388؛ اکینسولا و پاپوچ، 2002 نشان داده است این گروه از زنان نسبت به سایر زنان مشکلات روانشناختی، عاطفی و میزان استرس بیشتری را تجربه کرده و از کیفیت زندگی پایینتری برخوردار بوده و با مشکلاتی از قبیل بیماریهای جسمانی، بیخوابی و افسردگی مواجه هستند (طهماسیان و اناری،2:1390؛ شعبان و همکاران:1392). علاوه بر مشكلات فوق این زنان در جامعه نیز دچار نوعی محدودیت هستند كه آزادی و اراده آنها را تحت شعاع قرار میدهد و این حاكی از فرهنگ و زمینه ذهنی متفاوتی است كه در جامعه و عرف ما علیه این زنان شكل گرفته است. در واقع بدبینی و عدم اعتماد جامعه به این زنان، باعث كنارهگیری آنها از جامعه و حوزهی فعالیت اجتماعی آنان میشود. در واقع این زنان از یک طرف به دلیل ایفای نقشهای متعددی همچون اشتغال و انجام كارهای خانه و مراقبتهای جسمی و عاطفی از اعضای خانواده، غالباً وقت اضافی برای برقراری روابط اجتماعی ندارند و از طرفی دیگر در جوامع و فرهنگهای مختلف بسته به باورها، نگرشها و هنجارهای جامعه، با زنان بیوه و مطلقه به شیوههای متفاوت و دیده ناشایست برخورد میشود مجموعهی این عوامل به مرور موجب طرد آنها از جامعه شده و از بسیاری از خدمات اجتماعی آنها را محروم میسازند(خسروی، 1378). در این زمینه وحیدیگانه در پژوهشی(1392) نشان داده است؛ برخی عوامل زمینهای به واسطهی تعدادی عوامل میانجی زمینۀ طرد اجتماعی زنان سرپرست خانوار را فراهم کرده و فشارهای مالی و اجتماعی و تبعات روحی آن امکان هر گونه تغییر در وضع زنان سرپرست خانوار را ناممکن نموده است. در کل طبق نتایج این پژوهش،4/53 درصد زنان سرپرست خانوار احساس ناخشنودی و افسردگی را همیشه و 6/13 درصد اغلب مواقع داشتهاند و میانگین شاخصهای طرد اجتماعی در این زنان نشان داده است که 52/58 درصد طرد عینی و 64/70 درصد طرد ذهنی را تجربه میکنند(وحیدیگانه، 1392: 143). باید توجه داشت طرد واژهی پیچیده است که شامل ابعاد و معانی ضمنی فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی متعدد میباشد(سیلور، 1994). در واقع دیدگاههای قابلیتی و طرد اجتماعی، زنان سرپرست خانوار را صرفاً به لحاظ درآمدی فقیر نمیبینند بلکه ابعاد وسیعتری از زندگی زنان من جمله حق انتخاب و کنترل بر زندگی، برابری فرصتها، مشارکت در بازار کار و فعالیتهای اجتماعی و دریافت حمایت از شبکههای اجتماعی را مورد توجه قرار میدهد (فیروزآبادی، صادقی، 1392: 228). این در حالیست که داشتن فاکتورهای مطرودساز چندگانه، ممکن است احتمال طرد شدن آنان را قوت ببخشد. در این زمینه میتوان به پژوهشی که توسط فیروزآبادی و صادقی در سال 1389 با هدف بررسی” وضعیت طرد اجتماعی زنان سرپرست خانوار فقیر روستایی” انجام گرفت، اشاره کرد که طبق این تحقیق سواد ناکافی(بیش از نیمی از زنان سرپرست خانوار6/55 هیچگونه سوادی ندارند)، نداشتن مهارت و توانمندی شغلی، فقر مزمن و گسیختگی پیوندهای خانوادگی از عوامل یا منابع کلیدی تأثیرگذار بر انزوا و طرد اجتماعی زنان سرپرست خانوار میباشد که در نهایت، مجموعه این عوامل باعث شدهاند که این گروه از زنان از مشارکت فعال در حوزههای عمومی به ویژه مشارکت های رسمی و انجمنی و نیز اشتغال در بازار کار طرد شوند(همان). گیدنز نابرابری در توزیع فرصتها را از منابع و عوامل اصلی طرد اجتماعی میداند و طرد اجتماعی را حالتی از راه و روشهای میداند که طی آنها افراد از مشارکت کامل در جامعه بزرگتر محروم میشوند (گیدنز،1386: 461). از طرفی هم نتایج پژوهشهای دریکوندی(1381)، علیزاده قوی فکر(1388)، دولان و همکاران(2008) و لونگ و همکاران(2010) نشان داد مشارکت و فعالیت اجتماعی میتواند بر شادی و رضایت از زندگی افراد تأثیرگذار باشد(پناهی و دهقانی، 1391: 2). با توجه به این که طرد در بعد ذهنی مقولاتی مربوط به سلامت روانی – ذهنی یعنی، میزان احساس رضایت از زندگی، شاد بودن و یا منزوی بودن فرد را بیان میکند(پیس، 2000) و افسردگی و اضطراب از شایعترین مشکلات مطرودین اجتماعی است(قاضینژاد، 1389: 152) و این گروه از زنان به اذعان بسیاری از تحقیقات با طرد و محرومیت بیشتری نسبت به سایر اقشار، مواجه هستند. به نظر می رسد طرد اجتماعی و هر یک از عوامل تأثیرگذار بر آن به تنهایی و یا به صورت ترکیبی از مجموعه عوامل، که نظریههای طرداجتماعی مدعی آن هستند، میتواند بر احساس شادمانی این قشر از زنان تأثیرگذار باشد. بنابراین مسأله اصلی که در این پژوهش بررسی میشود شناسایی آن دسته از عوامل تأثیرگذار بر طرد اجتماعی است، که بیشترین اثر را بر روی احساس شادمانی زنان سرپرست خانوار میگذارد و از آنجا که تا به حال تحقیقی هم در زمینۀ و هم پیرامون بررسی احساس شادمانی زنان سرپرست خانوار شکل نگرفته است و در تحقیقات قبلی فقط اشارهای جزئی به این مسأله شده است لذا پژوهش حاضر قصد دارد ابتدا طی یک مرحلهای اکتشافی از جمعیت هدف معنا، زمینه و دلایل شکلگیری این احساس را دریافت کند و سپس در بین جمعیت آماری مذکور به بررسی کمی این مقولات بپردازد. بنابراین با توجه به وضعیت و شرایط زنان سرپرست خانوار و اهمیت توجه به آنان، پرسشهای اصلی در این تحقیق به صورت زیر قابل طرح میباشد:
1-4. ضرورت و اهمیت 6
1-5. اهداف تحقیق 7
فصل دوم: ادبیات تحقیق
2-1. مقدمه ……………………. 9
2-1-1. بخش اول: ادبیات نظری 9
2-1-1-1. مفهوم و نظریههای احساس شادمانی 9
2-1-1-1-2. فضای مفهومی شادمانی 9
2-1-1-1-3. مفاهیم اساسی مرتبط با شادمانی ….12
2-1-1-1-3-1. شادی، کیفیت زندگی، رضایت از زندگی و SWB (خوشبختی ذهنی) 12
2-1-1-1-3-2. شادمانی و افسردگی 13
2-1-1-1-3-3. شادمانی و هیجان 13
2-1-1-1-3-4. شادمانی و نشاط 14
2-1-1-1-4. زنان سرپرست خانوار: ( طردشدگی= افت کیفیت زندگی، افسردگی، استرس ) و کاهش شادمانی… 14
2-1-1-1-5. نظریههای جامعه شناسی شادمانی 15
2-1-1-1-5-1. نظریه برابری 16
2-1-1-1-5-2. نظریه محرومیت نسبی 17
2-1-1-1-5-3. نظریه خشنودی از تأمین نیازها 17
2-1-1-1-5-4. نظریه همبستگی اجتماعی 18
2-1-1-1-5-5. نظریه بیگانگی اجتماعی 19
2-1-1-1-5-6. اگوست کنت 19
2-1-1-1-5-7. امیل دورکیم 20
2-1-1-1-5-8. جورج زیمل 23
2-1-1-1-5-9. نظریه کنش متقابل پارسونز 24
2-1-1-1-5-10. تورستین وبلن 24
2-1-1-1-5-11. مرتون و دیدگاه نابسامانی اجتماعی 25
2-1-1-1-5-12. آنتونی گیدنز 26
2-1-1-1-5-13. هالر وهادلر. 27
2-1-1-1-5-14. نظریه نظام شخصیت چلبی 28
2-1-1-1-5-15. نتیجهگیری از نظریات شادمانی… 31
2-1-1-2. مفهوم و نظریههای طرد اجتماعی و عوامل تأثیر گذار بر آن 32
2-1-1-2-1. تاریخچه و مفهوم طرد اجتماعی 32
2-1-1-2-1-1. تاریخچه طرد اجتماعی 32
2-1-1-2-1-1-1.تاریخچه طرد اجتماعی در جامعهشناسی 33
2-1-1-2-1-2. مفهوم شناسی طرد اجتماعی 34
2-1-1-2-1-2-1. نسبت طرد اجتماعی و فقر 34
2-1-1-2-1-2-2. نسبت محرومیت و طرد اجتماعی 36
2-1-1-2-1-2-3. نسبت سرمایه اجتماعی و طرد اجتماعی 37
2-1-1-2-1-2-3-1. شباهت های دو مفهوم طرد و سرمایه 38
2-1-1-2-1-2-3-2. تفاوتهای مفهومی طرد و سرمایه 39
2-1-1-2-1-3. ارتباط مفهوم طرد اجتماعی با کیفیت زندگی و رضایت از زندگی 40
2-1-1-2-2. ماهیت طرد اجتماعی: ویژگی ها، اجزاء و مؤلفهها 41
2-1-1-2-3. ابعاد، انواع و سطوح طرد 42
2-1-1-2-3-1. ابعاد طرد اجتماعی 42
2-1-1-2-3-2. انواع طرد 43
2-1-1-2-3-3. سطوح طرد 45
2-1-1-2-4. طردشدگان اجتماعی، طرد جنسیتی و زنان سرپرست خانوار 46
2-1-1-2-4-1. وضعیت طرد اجتماعی و فقر زنان سرپرست خانوار. 47
2-1-1-2-5. رویکردها و نظریه های طرد اجتماعی و شناسایی عوامل تأثیرگذار بر آن 48
2-1-1-2-5-1. پارادایم همبستگی 48
2-1-1-2-5-2. پارادایم تخصصی سازی 49
2-1-1-2-5-3. رویکرد انحصاری 50
2-1-1-2-5-4. دیدگاه امیل دورکیم 51
2-1-1-2-5-5. دیدگاه کارل مارکس و ماکس وبر. 52
2-1-1-2-5- 6. کارل مارکس 52
2-1-1-2-5-7. ماکس وبر. 53
2-1-1-2-5-8. دیدگاه گیدنز. 54
2-1-1-2-5-9. دیدگاه آمارتیاسن… 55
2-1-1-2-5-10. دیدگاه جیرون و همکاران .. 57
2-1-1-2-5-11. دیدگاه مارتین زیبرا 58
2-1-1-2-5-12. دیدگاه پاتنام 59
2-1-1-2-5-13. دیدگاه بوردیو. 60
2-1-1-2-5-14. دیدگاه بردشا و دیگران 60
2-1-1-2-5-15. دیدگاه وسلز و میدما 61
2-1-1-2-5-16. بورچاردت و همکاران.. 63
2-1-1-2-5-17. دیدگاه هیتلان 63
2-1-1-2-5-18. فیتز پتریک 64
2-1-1-2-5-19. مسعود چلبی 65
2-1-1-2-5-20. جمعبندی ادبیات نظری طرد اجتماعی و ارتباط آن با شادمانی زنان سرپرست خانوار ……………………………..67
2-1-2. بخش دوم: ادبیات تجربی…. 68
2-1-2-1. ادبیات تجربی احساس شادمانی… 68
2-1-2-1-1.ادبیات تجربی داخلی احساس شادمانی 68
2-1-2-1-2. ادبیات تجربی خارجی احساس شادمانی 72
2-1-2-2. ادبیات تجربی زنان سرپرست خانوار. 75
2-1-2-2-1. ادبیات تجربی داخلی زنان سرپرست خانوار 75
2-1-2-2-2. ادبیات تجربی خارجی زنان سرپرست خانوار 79
2-1-2-3. ادبیات تجربی طرد اجتماعی 82
2-1-2-3-1. ادبیات تجربی داخلی طرد اجتماعی 82
2-1-2-3-2. ادبیات تجربی خارجی طرد اجتماعی 84
2-1-2-4. جمعبندی ادبیات تجربی 88
2-1-3. چارچوب نظری 92
2-1-4. مدل تحلیلی 95
2-1-5. فرضیههای پژوهش 95
فصل سوم: روش تحقیق
3-1. مقدمه 97
3-1-1. روش تحقیق 97
3-1-2. جامعه آماری 97
3-1-3. شیوه نمونهگیری و حجم نمونه. 98
3-1-4. واحد تحلیل 99
3-1-5. روش جمعآوری اطلاعات 99
3-1-6. روشهای آماری و ابزار مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل اطلاعات 99
3-1-7. تعریف نظری و عملی متغیرها 99
3-1-7-1. مفاهیم و متغیرهای تحقیق 99
3-1-7-1-1. جامعه آماری… 99
3-1-7-1-2. متغیر وابسته 100
3-1-7-1-3. متغیر مستقل 100
3-1-7-1-4. متغیرهای واسط 100
3-1-7-2. تعریف مفاهیم و متغییرهای اصلی و نحوه شنجش آنها 100
3-1-7-2-1. جامعۀ آماری: زنان سرپرست خانوار. 100
3-1-7-2-2. متغییرهای مستقل: عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها و احساس نابرابری… 101
3-1-7-2-2-1. متغیر مستقل: نیازهای اجتماعی… 101
3-1-7-2-2-1-1. نیازهای اقتصادی 102
3-1-7-2-2-1-2. نیازهای اجتماعی 102
3-1-7-2-2-1-3. نیازهای فرهنگی… 103
3-1-7-2-2-1-4. نیازهای سیاسی… 103
3-1-7-2-2-2. متغیر مستقل: احساس نابرابری اجتماعی 104
3-1-7-2-2-2-1. احساس نابرابری اقتصادی 105
3-1-7-2-2-2-2. احساس نابرابری اجتماعی 105
3-1-7-2-2-2-3. احساس نابرابری فرهنگی… 106
3-1-7-2-2-2-4. احساس نابرابری سیاسی 107
3-1-7-2-3. تعریف متغیر واسط… 108
3-1-7-2-3-1. طرد اجتماعی… 108
3-1-7-2-3-1-1. شبکههای حمایتی… 108
3-1-7-2-3-1-1-1. طرد از حمایتهای درونگروهی 108
3-1-7-2-3-1-1-2. طرد از حمایتهای بین گروهی 109
3-1-7-2-3-1-2. طرد از روابط اجتماعی 111
3-1-7-2-3-1-3. طرد از مشارکت در فعالیتهای اجتماعی 111
3-1-7-2-3-1-3-1. پیوند انجمنی(رسمی) 112
3-1-7-2-3-1-3-2. پیوندهای غیر انجمنی(غیر رسمی) 113
3-1-7-2-3-1-4. شرمساری اجتماعی… 113
3-1-7-2-3-2. متغیر واسط: احساس بیانصافی 114
3-1-7-2-4. متغیر وابسته: احساس شادمانی 115
3-1-8 . اعتبار و پایایی 117
3-1-8-1. روایی یا اعتبار 117
3-1-8-9. پایائی یا اعتماد 117
فصل چهارم تجزیه و تحلیل اطلاعات
4-1. بخش اول: تحلیل مصاحبههای تحقیق…. 120
4-1-1. مسؤلیت چندبرابر، زمینهساز تحقیر شدن و زیر پا گذاشتن غرور 121
4-1-2. محرومیت از نیازهای اساسی: زمینهساز احساس نابرابری 122
4-1-2-1. محرومیت از نیازهای اقتصادی… 122
4-1-2-2. محرومیت از نیازهای فرهنگی 123
4-1-2-3. محرومیت از نیازهای اجتماعی… 123
4-1-2-4. محرومیت از نیازهای سیاسی 124
4-1-3. فقدان حامی عاطفی و مالی: زمینهساز نداشتن احساس شادمانی… 125
4-1-4. یادآوری گذشته‌ی تلخ: زمینهساز افسردگی 127
4-1-5 . استرس و نگرانی برای آینده‌ی فرزندان و احساس راکد بودن: زمینهساز نداشتن احساس شادمانی 129
4-1-6 . احساس نابرابری: زمینهساز نداشتن احساس شادمانی 131
4-1-7. حمایتهای اقتصادی طردآمیز: زمینهساز طرد اقتصادی 133
4-1-8 . مشکلات مالی و رفتارهای طردآمیز اطرافیان: زمینهساز نگرانی و اضطراب و نداشتن احساس شادمانی… 134
4-1-8-1. مشکلات مالی… 135
4-1-8-2. رفتارهای طردآمیز اطرافیان.. 135
4-1-9. طردشدگی و احساس ظلم و بیانصافی: زمینهساز نداشتن احساس شادمانی (وجود انصاف و شادمانی) 138
4-1-10. درخواست حمایت مالی از دولت و حمایت عاطفی از اطرافیان در اثر نداشتن حامی: زمینهساز آسیبپذیری . 139
4-1-11. نتیجهگیری یافتههای مصاحبهها 140
4-2. بخش دوم: نتایج و بررسی یافتههای تحقیق 142
4-2-1. نتایج و بررسی جدول توصیفی… 142
4-2-1-1 توصیف مشخصات فردی پاسخگویان.. 142
4-2-1-1-1. سن 142
4-2-1-1-2. میزان تحصیلات 143
4-2-1-1-3. وضعیت فعالیت…. 144
4-2-1-1-4. وضعیت اشتغال.. 145
4-2-1-1-5. نوع اشتغال.. 145
4-2-1-1-6. عنوان شغل 146
4-2-1-1-7. درآمد 147
4-2-1-1-8. وضعیت مسکن… 148
4-2-1-1-8-1. رهن و اجاره(برحسب نرخ اجاره بهای ثابت کشور) 149
4-2-1-1-9. مساحت مسکن… 150
4-2-1-1-10. کیفیت مسکن 151
4-2-1-1-11. تعداد افراد تحت تکفل 152
4-2-1-1-12. تعداد سالهای سرپرست بودن.. 153
4-2-1-1-13. علت سرپرستی… 154
4-2-1-2. توصیف متغیرهای مستقل، واسط و وابسته 154
4-2-1-2-1. متغیرهای مستقل 154
4-2-1-2-1 -1. عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها 154
4-2-1-2-1 -1- 1. عدم پاسخگویی مؤثر به نیازهای اقتصادی 155
4-2-1-2-1 -1-2. عدم پاسخگویی مؤثر به نیازهای اجتماعی 156
4-2-1-2-1 -1-3. عدم پاسخگویی مؤثر به نیازهای فرهنگی… 158
4-2-1-2-1 -1-4. عدم پاسخگوی مؤثر به نیازهای سیاسی 161
4-2-1-2-1-1-5. شاخص کل عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها 163
4-2-1-2-1-2. متغیر مستقل احساس نابرابری اجتماعی 164
4-2-1-2-1-2-1. احساس نابرابری اقتصادی… 164
4-2-1-2-1-2-2. احساس نابرابری اجتماعی 166
4-2-1-2-1-2-3. احساس نابرابری فرهنگی… 168
4-2-1-2-1-2-4. احساس نابرابری سیاسی 170
4-2-1-2-1-2-5. شاخص کل احساس نابرابری 172
4-2-1-2-2. متغیرهای واسط 173
4-2-1-2-2-1. متغیر واسط طرد اجتماعی 173
4-2-1-2-2-1-1. طرد از شبکههای حمایتی 173
4-2-1-2-2-1-1-1. طرد از حمایتهای درونگروهی 174
4-2-1-2-2-1-1-1-1. طرد از حمایت خویشاوندان 174
4-2-1-2-2-1-1-1-1-1.طرد از حمایت عاطفی خویشاوندان.. 174
4-2-1-2-2-1-1-1-1-2. طرد از حمایت ابزاری خویشاوندان.. 176
4-2-1-2-2-1-1-1-1-3. طرد ازحمایت اطلاعاتی خویشاوندان.. 178
4-2-1-2-2-1-1-1-1-4. شاخص کل طرد از حمایت خویشاوندان.. 180
4-2-1-2-2-1-1-1-2. طرد از حمایت دوستان 181
4-2-1-2-2-1-1-1-2-1. طرد از حمایت عاطفی دوستان.. 181
4-2-1-2-2-1-1-1-2-2. طرد از حمایت ابزاری دوستان 182
4-2-1-2-2-1-1-1-2-3. طرد از حمایت اطلاعاتی دوستان 185
4-2-1-2-2-1-1-1-2-4. شاخص کل طرد از حمایت دوستان 186
4-2-1-2-2-1-1-1-3. طرد از حمایت همسایهها 188
4-2-1-2-2-1-1-1-3-1. طرد از حمایت عاطفی همسایهها 188
4-2-1-2-2-1-1-1-3-2. طرد از حمایت ابزاری همسایهها 189
4-2-1-2-2-1-1-1-3-3. طرد از حمایت اطلاعاتی همسایهها 191
4-2-1-2-2-1-1-1-3-4. شاخص کل طرد از حمایت همسایهها 193
4-2-1-2-2-1-1-1-3-5. شاخص کل طرد درونگروهی 194
4-2-1-2-2-1-1-2. شاخص طرد از حمایت برونگروهی 195
4-2-1-2-2-1-1-3. شاخص کل طرد از شبکههای حمایتی… 198
4-2-1-2-2-1-2.طرد از ارتباط اجتماعی… 200
4-2-1-2-2-1-2-1. طرد از رفت و آمد با همسایهها 200
4-2-1-2-2-1-2-2. طرد از رفت و آمد با خویشاوندان 202
4-2-1-2-2-1-2-3. طرد از رفت و آمد با دوستان 204
4-2-1-2-2-1-2-4. شاخص کل طرد از ارتباط اجتماعی 206
4-2-1-2-2-1-3. طرد از مشارکت اجتماعی… 207
4-2-1-2-2-1-3-1. طرد از مشارکت رسمی 207
4-2-1-2-2-1-3-2. طرد از مشارکت غیر رسمی 210
4-2-1-2-2-1-3-2-1. طرد از شرکت در مراسم مذهبی 210
4-2-1-2-2-1-3-2-2. طرد از از گذراندن اوقات فراغت 212
4-2-1-2-2-1-3-2-3. طرد از از شرکت در مراسم عزا و عروسی… 214
4-2-1-2-2-1-3-2-4. شاخص کل طرد از از مشارکت غیر رسمی 215
4-2-1-2-2-1-3-3. شاخص کل طرد از مشارکت اجتماعی 217
4-2-1-2-2-1-3-4. شاخص کل طرد اجتماعی(عینی) 218
4-2-1-2-2-1-4. شاخص کل شرمساری اجتماعی( طرد ذهنی) 219
4-2-1-2-2-1-5. شاخص کل طرد اجتماعی… 221
4-2-1-2-2-2. احساس بیانصافی… 223
4-2-1-2-2-2-1. احساس بیانصافی اقتصادی… 223
4-2-1-2-2-2-2. احساس بیانصافی اجتماعی 225
4-2-1-2-2-2-3. شاخص کل احساس بیانصافی 227
4-2-1-2-3. متغیر وابسته: احساس شادمانی 228
4-2-1-2-3-1. خودپنداره 228
4-2-1-2-3-2. رضایت از زندگی 230
4-2-1-2-3-3. آمادگی روانی 232
4-2-1-2-3-4. سرذوق بودن 234
4-2-1-2-3-5. زیباییشناختی… 235
4-2-1-2-3-6. خودکارآمدی 237
4-2-1-2-3-7. امیدواری 239
4-2-1-2-3-8. شاخص کل احساس شادمانی 241
4-2-2. آزمون فرضیهها 244
4-2-2-1. عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها، احساس نابرابری را افزایش میدهد . 244
4-2-2-1-1. همبستگی بین ابعاد متغیرهای عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها و احساس نابرابری 244
4-2-2-2. عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها، طرد اجتماعی را افزایش میدهد . 246
4-2-2-2-1. همبستگی بین ابعاد متغیرهای عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها و طرد اجتماعی 246
4-2-2-3. عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها، احساس شادمانی را کاهش میدهد .. 247
4-2-2-3-1. همبستگی بین ابعاد متغیرهای عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها و احساس شادمانی 247
4-2-2-4. احساس نابرابری، طرد اجتماعی را افزایش میدهد . 249
4-2-2-4-1. همبستگی بین ابعاد متغیرهای احساس نابرابری و طرد اجتماعی… 249
4-2-2-5. احساس نابرابری، احساس شادمانی را کاهش میدهد . 250
4-2-2-5-1. همبستگی بین ابعاد متغیرهای احساس نابرابری و احساس شادمانی… 251
4-2-2-6 . طرد اجتماعی، احساس بیانصافی را افزایش میدهد . 252
4-2-2-6-1. همبستگی بین ابعاد متغیرهای طرد اجتماعی و احساس بیانصافی 252
4-2-2-7. احساس بیانصافی، احساس شادمانی را کاهش میدهد . 254
4-2-2-7-1. همبستگی بین ابعاد متغیرهای احساس بیانصافی و احساس شادمانی… 254
4-2-2-8. طرد اجتماعی، احساس شادمانی را کاهش میدهد . 255
4-2-2-8-1. همبستگی بین ابعاد متغیرهای طرد اجتماعی و احساس شادمانی… 255
4-2-3. رگرسیون خطی چندمتغیره. 257
4-2-3-1. چندمتغیره شاخص احساس شادمانی و متغیرهای مستقل(عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها 257
4-2-3-2. تحلیل چند متغیره شاخص احساس شادمانی و ابعاد متغیرهای مستقل . 259
4-2-3-3. چندمتغیره شاخص احساس شادمانی و متغیرهای مستقل و متغیرهای زمینهای . 261
4-2-4. تحلیل مسیر. 263
فصل پنجم: خلاصه و نتیجهگیری
5-1. نتیجه گیری 268
5-1-1. دستاوردهای توصیفی 269
5-1-1 -1. توصیف مشخصات فردی پاسخگویان 269
5-1-1 -1-2. نتیجهگیری از ویژگیهای فردی زنان سرپرست خانوار. 270
5-1-1 -2. توصیف متغیرهای مستقل، واسط و وابسته. 271
5-1-1 -2-1. نتیجهگیری از توصیف متغیرهای مستقل، واسط و وابسته 278
5-1-2. دستاوردهای تجربی 280
5-1-2-1. نتیجهگیری یافتههای تجربی و پاسخ به سوألات پژوهش 282
5-1-2-2. کاربرد نتایج مرحلهی اکتشافی بر مرحلهی کمی 283
5-1-3. دستاوردهای تبیینی 283
5-1-3- 1. دستاوردهای پژوهش 291
5-1-3-2. موانع و محدودیتها 293
5-1-3-3. پیشنهادات 294
5-1-3-3-1. پیشنهادات اجرایی 294
5-1-3-3-2. پیشنهاد پژوهشی 295
5-1-3-3-3. راهکار افزایش شادمانی زنان سرپرست خانوار( بنا به پیشنهاد خود جمعیت نمونه) 295
منابع فارسی ………. 296
منابع لاتین ………… … 303
پیوست ……………. .308
مقدمه
اصطلاح زنان سرپرست خانوار به زنانی اطلاق میشود كه مسئولیت تأمین معاش زندگی یا اداره امور خود و یا خانواده خود را بطور دائم یا موقت عهدهدار هستند. واقعیات موجود در جامعه نشان از آن دارد كه زندگی این قشر از زنان غالباً با ابهامات و مخاطراتی روبروست از جمله طرد شدن از سوی اجتماع، نگرشهای سوء از سمت جامعه، فقدان امنیت اجتماعی، فقدان حامی مادی و معنوی، فقراقتصادی و در این راستا نداشتن مسكن مناسب، عدم دسترسی به فرصتهای شغلی – تحصیلی و تعدد نقشها که آنها را در روابط اجتماعی و حضور در اجتماع با مشكلات عدیدهای روبرو کرده و به سمت انواع بیماریهای روحی و روانی كه برجستهترین آن افسردگی است سوق میدهد. در واقع این شرایط و عوامل نه تنها زمینۀ طرد اجتماعی این قشر آسیبپذیر را فراهم کرده، بلکه بر احساس شادمانی آنان نیز تأثیر منفی گذاشته است. شادمانی به عنوان یکی از احساسات ریشهای مثبت و بسیار تأثیرگذار بر رفتار و حالات دیگر فرد، نقش تعیین کنندهای در تأمین سلامت فرد و جامعه دارد. از آن جهت که شادمانی با خرسندی، خوش بینی، امید و اعتماد همراه است، میتواند به عنوان یک کاتالیزور، نقش شتاب دهندهای در فرایند توسعهی یک جامعه داشته باشد. همچنین در نقطهی مقابل، نبود شادمانی در یک جامعه منجر به ایجاد فضای سرد و بستهای خواهد شد که قادر به تأمین حداقل انرژی عاطفی لازم برای نوآوری و پیشرفت نخواهد بود (موسوی، 1392: 16-17). شادمانی اشاره به احساسی مثبت دارد كه با كلماتی چون رضایتمندی[1] و بهروزی بیان میشود. در منابع مختلف با واژههایی چون خوشحالی[2]، رضایت از زندگی، احساسات مثبت[3]، زندگی معنادار[4]، رفاه[5] و واژههایی اینچنین بیان شده است (صادق و نصرآبادی، 1388 : 2). طرد اجتماعی نیز، به عنوان آسیبی که متوجه زنان سرپرست خانوار میباشد، عبارت است از محرومیتی طولانی مدت که به جدایی از جریان اصلی جامعه میانجامد. در واقع طرد محرومیتی چندوجهی است که برای فهمیدن و سنجیدن رابطه افراد در حوزههای متفاوت جامعه به کار میرود. طرد به عنوان یک صورتبندی جامعتر، اشاره دارد، به فرایند پویای ممانعت از ورود کامل و جزئی، به هر گونه نظام اجتماعی، اقتصادی، سیاسی یا فرهنگی که انسجام اجتماعی اشخاص در جامعه را تعیین میکند( فلوتین، 2006: 58 ). اما تعریف طرد بدون در نظر گرفتن زمینهها و شرایطی که در آن طرد رخ میدهد از دقت و جامعیت کافی برخوردار نیست زیرا عوامل تأثیرگذار بر طرد اجتماعی بر حسب شرایط افراد مطرود متفاوت است. بنابراین شناسایی زمینههایی که باعث طردشدگی زنان سرپرست میشود از جمله مسائل مهمی است که باید مورد بررسی قرار گیرد در این زمینه باید اذعان داشت، مسائلی نظیر تضعیف و گسیختگی پیوندهای اجتماعی، ضعف شبکههای حمایتی، انزوا، مشارکت ناکافی، حاشیهای شدن و عدم تعلق است که بستر طردشدگی این زنان را فراهم کرده است. در حالی که اتصالات شبكه اجتماعی، مشاركت اجتماعی، فعالیت اجتماعی تحت عنوان فعالیتهای گروهی، سطح شادی و دیگر عواطف مثبت را افزایش میدهد (کوپر[6]،2011، خوش فر،1392: 285). از آنجا که این گروه از زنان تقریباً از تمام این موارد محرومند بنابراین به نظر میرسد با کاهش احساس شادمانی مواجه هستند. با توجه به اهمیت ارتباط میان طرد اجتماعی و عوامل ایجاد کنندۀ آن با احساس شادمانی در میان زنان سرپرست خانوار و همچنین با توجه به روند روبه رشد میزان این زنان، در این نوشتار به مسألهی شادمانی با توجه به شرایط و زمینههای طردشدگی جمعیت هدف پرداخته شده است.
1-2. طرح مسأله:
شادمانی به عنوان، یک هیجان خوشایند و مثبت، همچنین به دلیل قابلیت بسترسازی گستردهای که در فرایند رشد فرد و توسعهی جامعه فراهم میآورد، بسیاری از جوامع را به شناخت و ایجاد شرایط مناسب زمینهساز خود ترغیب مینماید. زیرا شادمانی به عنوان نتیجه شرایط مطلوب اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه، فعالیتهای مفید انسانی را برمیانگیزد، خلاقیت را تقویت میکند؛ روابط اجتماعی را تسهیل مینماید؛ مشارکت سیاسی – اجتماعی را رونق میبخشد؛ موجبات حفظ سلامتی عاطفی، روانی، جسمی و امیدواری را فراهم می آورد(آل یاسین،1380: 8)؛ احساس امنیت، رضایت، آرامش و قدرت تصمیمگیری را در افراد تقویت میکند (مایرز[7]،2002: 80 و پترسون[8]،2000: 45). از آنجا که شادمانی از یک سو متأثر از ساختارهای جامعه بوده و از دیگر سوی تأثیر گذار بر فرآیند توسعه و تعالی جامعه است، در نیمهی قرن 20 به عنوان یک موضوع میانرشتهای مطرح شد و هر رشتهای، دیدگاه خاصی از شادمانی را گسترش داده است. همچنین در این راستا برخی مطالعات فراملیتی نیز به انجام رسیده است. نتایج آمار و ارقام پژوهشهای مربوط به شادمانی در سطح بین المللی نشان میدهد که میزان شادمانی افراد در وضعیت کنونی ایران پایین میباشد. برای مثال نتیجۀ موج چهارم پیمایش ارزشهای جهانیان اینگلهارت نشان داده که میانگین سطح شادمانی نمونۀ ایران از میان 69 کشور در رتبۀ 61 قرارد دارد(اینگلهارت، 1373). همچنین میتوان به پژوهشی که مینكو[9] در سطح بین المللی به انجام رسانده نیز اشاره كرد كه در آن، شاخص شادی كشورها، محاسبه و نشان داده شده در این پژوهش میزان شادی ایرانیان در طول سالهای 1997 ـ 2007، در بین 97 كشور دارای رتبه 56 است که از متوسط پایینتر میباشد(مینکو، 2009: 163). بر اساس نتایج گزارش، شادی جهانی در سال 2013 ایران با نمره 604/4 در مقیاس 0 تا 100 در بین 156 کشور مقام 115 را به دست آورده است. همچنین نتایج همین گزارش نشان داد که شادمانی ایرانیان نسبت به دوره سالهای 2005 تا 2007، 677/0 کاهش داشته است(هلیول، 2013). در آخرین گزارش منتشر شده از سوی مؤسسه تحقیقات گالوپ در ژوئن 2014 وضعیت شادمانی 138 کشور دنیا بررسی شد. نتایج این گزارش با نرخ پایین شادمانی در ایران نشان داد که وضعیت شادمانی در ایران از میان 138 کشور رتبه ماقبل آخر، و بعد از عراق قرار میگیرد و در این زمینه یکی از آسیب پذیرترین کشورهای دنیاست (پایگاه رسمی مؤسسه گالوپ، 2014). همانطور که مشاهده میشود وضعیت شادمانی بین ایرانیان چندان مطلوب نبوده و این نقضان میتواند مانعی جدی در راه شکوفایی استعدادهای فردی و توسعه و پیشرفت کشور قلمداد شود. از آنجا که جامعهشناسان شادمانی را به عنوان یک وضعیت اجتماعی بازمیشناسند بنابراین میتوان این پدیده را یک مسأله اجتماعی بشمار آورد، به طور معمول، شادمانی به عنوان یک پدیدۀ ناب روانشناختی و فردی تعریف میشود؛ در حالی که جامعهشناسان، حالات فردیای همچون شادمانی را دارای مبنایی اجتماعی میدانند(گالاتزر،2000: 52-53). سی رایت میلز مسأله اجتماعی را مشکلی میداند كه بسیار شایع باشد و جمعیت كثیری از افراد یك جامعه با آن مواجه باشند. وی می‌گوید: اگر در یك شهر 100 هزار نفری تعداد كمی از افراد بیكار باشند، این یك گرفتاری خصوصی است، اما بدیهی است در جامعه‌ای با 50 میلیون نفر شاغل، اگر 15 میلیون نفر بیكار باشند ما با مسأله اجتماعی مواجه هستیم (میلز، 1360، 24). همانطور که مشاهده شد آمارها و ارقامی مذکور حاكی از کاهش شادمانی و پیامدهای گسترده این مشكل و شایع بودن آن در جامعه امروز ما به عنوان یک مسأله اجتماعی است که فراتر از یک گرفتاری خصوصی میباشد. به اعتقاد برخی از کارشناسان، جامعه ما از کمبود یا حتی در مواردی از نبود این احساس در رنج است و هماکنون نشانههای صریحی از کمبود شادی و طراوت در افراد جامعه به چشم میخورد(طاهریان، 1381: 4). بنابراین لزوم توجه به این پدیده و مطالعه بافتهای اجتماعی ـ فرهنگی مؤثر بر آن درمیان گروههای مختلف ایران، ضرورت مییابد. از آنجا که مطالعه گروهها و قشرهای مختلف بیانگر آن است که سهم زنان از این احساس و پیامدهای مثبت آن بسیار اندک است. در نتیجه مطالعه این قشر ضرورتی ویژه مییابد. چرا که شادمانی زنان یکی از اساسیترین بحثهای حوزه توسعه در کشورهای پیشرفته جهان است، زنان علاوه بر این که حدود نیمی از جمعیت كشور و بخش مهمی از جمعیت فعال اقتصادی هستند كه میتوانند سهم به سزایی در توسعه اقتصادی – اجتماعی ایفا كنند، خود ستون ایجاد مهر و شادی و محبت در خانواده بوده و از اینرو در صورت ارتقاء سطح شادمانی زنان میتوان این انتظار را داشت که سطح شادمانی خانواده و بویژه نسل جدید نیز با تعدیل مثبت روبرو گردد. اما متأسفانه زنان به دلیل حساسیتهای روحی و عاطفی بیشتر از مردان در معرض آسیبهای روانی قرار دارند. زنان اگر چه نسبت به مردان طول عمر بیشتری دارند اما در مقایسه با مردان بیشتر در معرض خطر اختلالات روانی از جمله افسردگی، اضطراب، نگرانی و اختلالات اشتها … هستند(دیوکی[10]،2007). طبق مطالعات انجام شده، شیوع بیماریهای روانی بخصوص افسردگی و اضطراب در زنان ایرانی 5/2 برابر مردان ایرانی است(احمدی و همکاران، 2006). در تحقیقی که توسط سلطانی نسب با هدف« بررسی احساس شادمانی زنان 25 تا 35 ساله تهران» انجام گرفت، شادمانی زنان تهرانی، با میانگین نمره 5/35 از سطح متوسط نیز کمتر بوده، بدین معنی که در سطح پایینی قرار دارد(سلطانینسب،1393). همچنین صاحبنظران داخلی بر پایین بودن سطح شادمانی در میان زنان ایرانی تأکید میورزند و نسبت به پیامدهای ناگوار این امر هشدار میدهند(شکربیگی، 1393: در گفتگو با ایسنا). کما اینکه، از جمله گروههای به شدت آسیبپذیر زنان که در این زمینه میتوان به آن اشاره کرد، زنان سرپرست خانوار میباشد، که عواملی چون طلاق، فوت، اعتیاد همسر و یا از کارافتادگی وی، رها شدن توسط مردان مهاجر و یا بیمسئولیت، موجب آسیبپذیر شدن این طیف وسیع از جامعه میشود( غفاری[11]،2003 ). این گروه از زنان از همان زمانی كه همسر خود را به هر دلیلی از دست میدهند مجبور به ایفای نقشهای چندگانهای میشوند كه در تعارض با یكدیگر قرار دارند. گروه عمدهای از این زنان با فقر، ناتوانی، بیقدرتی به ویژه در ادارة امور اقتصادی خانوار روبه رو هستند به طوری كه عزتنفس و سلامت روانی آنان را مختل و زمینة ابتلا به افسردگی و سایر اختلالات را فراهم میسازد(لانگ لی و فورتین[12] 1994). این در حالی است که دادههای آماری در ایران از روند افزایش یابنده تعداد و نسبت زنان سرپرست خانوار در دهه اخیر خبر میدهد بر اساس سرشماری نفوس و مسکن سال1390 تعداد خانوارهای با سرپرستی زن، بیش از دو میلیون و 563 هزار خانوار میباشد. در واقع میزان سهم زنان در سرپرستی خانوارها در سال1390 (1/12) درصد بوده است که از رشد قابل ملاحظهای نسبت به سایر دورههای سرشماری برخوردار بوده است(گزیده سرشماری عمومی نفوس و مسکن1390، مرکز آمار ایران). امروزه با گسترش روز افزون این شکل از خانواده در همه کشورهای جهان، چه صنعتی و چه جهان سوم و نیز مشکلات اساسی آنها، راهکارهای مناسب و علمی در جهت بهبود وضعیت این گروه از زنان، ضرورت بررسی و تحقیق علمی از شرایط زندگی این قشر را ایجاد نموده است به طوری که این زنان به عنوان گروهی آسیبپذیر در میان جامعهشناسان معرفی شده و وضعیت زندگی زنان سرپرست خانوار و فرزندان آنها مورد توجه و بررسی بسیاری از جامعهشناسان قرار گرفته است (آجورلو و همکاران،1391: 71). براساس گزارش بانک جهانی در سال 2003، فقر زنان به ویژه زنان سرپرست خانوار در کشورها در مقایسه با مردان از شدت بیشتری برخوردار میباشد (پاک دامن و دیگران،2:1390). ). همچنین بر اساس برخی از مطالعات انجام شده، زنان سرپرست خانوار جزء فقیرترین اقشار اجتماعی هستند و همۀ پژوهشها حکایت از نارضایتی این گروه از زنان نسبت به درآمد اندکشان می باشد(دغاقله وکلهر،1389: 265). برای مثال در پژوهش فروغی تنها 6 درصد، نورمحمدی تنها 13 درصد و همچنین پژوهش شکاری آلایق تنها 1 درصد از این زنان از درآمدهایشان رضایت داشتهاند و بقیه معتقد بودند که درآمدهای شغلیشان جوابگوی نیازهای خود و خانوادهشان نیست(فروغی،1380؛ نورمحمدی،1383؛ شکاریآلایق، 1384). در واقع بیكاری و فشارهای اقتصادی، میزان پایین سلامت جسمانی، نبود حمایت اجتماعی و عملكرد ضعیف نقشی كه به دنبال تعارض نقش در این زنان ایجاد میشود و همچنین غرق شدن در فعالیتهای روزانه و روزمره، رضایت از زندگی را در این قشر از زنان كاهش میدهد و سبب مشکلات روانی بخصوص افسردگی در آنان میشود (صدر الساداتی،1391: 13-14). برای مثال پژوهشهای؛ شفیعآبادی و قشقایی،1390؛ اندرسون،2002؛ حسینی، فروزان و امیرفریار، 1388؛ اکینسولا و پاپوچ، 2002 نشان داده است این گروه از زنان نسبت به سایر زنان مشکلات روانشناختی، عاطفی و میزان استرس بیشتری را تجربه کرده و از کیفیت زندگی پایینتری برخوردار بوده و با مشکلاتی از قبیل بیماریهای جسمانی، بیخوابی و افسردگی مواجه هستند (طهماسیان و اناری،2:1390؛ شعبان و همکاران:1392). علاوه بر مشكلات فوق این زنان در جامعه نیز دچار نوعی محدودیت هستند كه آزادی و اراده آنها را تحت شعاع قرار میدهد و این حاكی از فرهنگ و زمینه ذهنی متفاوتی است كه در جامعه و عرف ما علیه این زنان شكل گرفته است. در واقع بدبینی و عدم اعتماد جامعه به این زنان، باعث كنارهگیری آنها از جامعه و حوزهی فعالیت اجتماعی آنان میشود. در واقع این زنان از یک طرف به دلیل ایفای نقشهای متعددی همچون اشتغال و انجام كارهای خانه و مراقبتهای جسمی و عاطفی از اعضای خانواده، غالباً وقت اضافی برای برقراری روابط اجتماعی ندارند و از طرفی دیگر در جوامع و فرهنگهای مختلف بسته به باورها، نگرشها و هنجارهای جامعه، با زنان بیوه و مطلقه به شیوههای متفاوت و دیده ناشایست برخورد میشود مجموعهی این عوامل به مرور موجب طرد آنها از جامعه شده و از بسیاری از خدمات اجتماعی آنها را محروم میسازند(خسروی، 1378). در این زمینه وحیدیگانه در پژوهشی(1392) نشان داده است؛ برخی عوامل زمینهای به واسطهی تعدادی عوامل میانجی زمینۀ طرد اجتماعی زنان سرپرست خانوار را فراهم کرده و فشارهای مالی و اجتماعی و تبعات روحی آن امکان هر گونه تغییر در وضع زنان سرپرست خانوار را ناممکن نموده است. در کل طبق نتایج این پژوهش،4/53 درصد زنان سرپرست خانوار احساس ناخشنودی و افسردگی را همیشه و 6/13 درصد اغلب مواقع داشتهاند و میانگین شاخصهای طرد اجتماعی در این زنان نشان داده است که 52/58 درصد طرد عینی و 64/70 درصد طرد ذهنی را تجربه میکنند(وحیدیگانه، 1392: 143). باید توجه داشت طرد واژهی پیچیده است که شامل ابعاد و معانی ضمنی فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی متعدد میباشد(سیلور، 1994). در واقع دیدگاههای قابلیتی و طرد اجتماعی، زنان سرپرست خانوار را صرفاً به لحاظ درآمدی فقیر نمیبینند بلکه ابعاد وسیعتری از زندگی زنان من جمله حق انتخاب و کنترل بر زندگی، برابری فرصتها، مشارکت در بازار کار و فعالیتهای اجتماعی و دریافت حمایت از شبکههای اجتماعی را مورد توجه قرار میدهد (فیروزآبادی، صادقی، 1392: 228). این در حالیست که داشتن فاکتورهای مطرودساز چندگانه، ممکن است احتمال طرد شدن آنان را قوت ببخشد. در این زمینه میتوان به پژوهشی که توسط فیروزآبادی و صادقی در سال 1389 با هدف بررسی” وضعیت طرد اجتماعی زنان سرپرست خانوار فقیر روستایی” انجام گرفت، اشاره کرد که طبق این تحقیق سواد ناکافی(بیش از نیمی از زنان
<a href="http://zusa.ir/%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%b4%d9%86%d8%a7%d8%b3%d8%a7%db%8c%db%8c-%d9%88-%d9%85%d8%b7%d8%a7%d9%84%d8%b9%d9%87-%d8%af%d9%84%d8%a7%db%8c%d9%84-%d9%88-%d8%b2%d9%85%db%8c/"><img class="alignnone size-medium wp-image-170861″ src="https://arshadfile.ir/wp-content/uploads/2019/08/erer_001-300x254-300x254.png” alt="برای دانلود متن کامل پایان نامه ها اینجا کلیک کنید” width="300″ height="254″ /></a>
سرپرست خانوار6/55 هیچگونه سوادی ندارند)، نداشتن مهارت و توانمندی شغلی، فقر مزمن و گسیختگی پیوندهای خانوادگی از عوامل یا منابع کلیدی تأثیرگذار بر انزوا و طرد اجتماعی زنان سرپرست خانوار میباشد که در نهایت، مجموعه این عوامل باعث شدهاند که این گروه از زنان از مشارکت فعال در حوزههای عمومی به ویژه مشارکت های رسمی و انجمنی و نیز اشتغال در بازار کار طرد شوند(همان). گیدنز نابرابری در توزیع فرصتها را از منابع و عوامل اصلی طرد اجتماعی میداند و طرد اجتماعی را حالتی از راه و روشهای میداند که طی آنها افراد از مشارکت کامل در جامعه بزرگتر محروم میشوند (گیدنز،1386: 461). از طرفی هم نتایج پژوهشهای دریکوندی(1381)، علیزاده قوی فکر(1388)، دولان و همکاران(2008) و لونگ و همکاران(2010) نشان داد مشارکت و فعالیت اجتماعی میتواند بر شادی و رضایت از زندگی افراد تأثیرگذار باشد(پناهی و دهقانی، 1391: 2). با توجه به این که طرد در بعد ذهنی مقولاتی مربوط به سلامت روانی – ذهنی یعنی، میزان احساس رضایت از زندگی، شاد بودن و یا منزوی بودن فرد را بیان میکند(پیس، 2000) و افسردگی و اضطراب از شایعترین مشکلات مطرودین اجتماعی است(قاضینژاد، 1389: 152) و این گروه از زنان به اذعان بسیاری از تحقیقات با طرد و محرومیت بیشتری نسبت به سایر اقشار، مواجه هستند. به نظر می رسد طرد اجتماعی و هر یک از عوامل تأثیرگذار بر آن به تنهایی و یا به صورت ترکیبی از مجموعه عوامل، که نظریههای طرداجتماعی مدعی آن هستند، میتواند بر احساس شادمانی این قشر از زنان تأثیرگذار باشد. بنابراین مسأله اصلی که در این پژوهش بررسی میشود شناسایی آن دسته از عوامل تأثیرگذار بر طرد اجتماعی است، که بیشترین اثر را بر روی احساس شادمانی زنان سرپرست خانوار میگذارد و از آنجا که تا به حال تحقیقی هم در زمینۀ و هم پیرامون بررسی احساس شادمانی زنان سرپرست خانوار شکل نگرفته است و در تحقیقات قبلی فقط اشارهای جزئی به این مسأله شده است لذا پژوهش حاضر قصد دارد ابتدا طی یک مرحلهای اکتشافی از جمعیت هدف معنا، زمینه و دلایل شکلگیری این احساس را دریافت کند و سپس در بین جمعیت آماری مذکور به بررسی کمی این مقولات بپردازد. بنابراین با توجه به وضعیت و شرایط زنان سرپرست خانوار و اهمیت توجه به آنان، پرسشهای اصلی در این تحقیق به صورت زیر قابل طرح میباشد:
فرم در حال بارگذاری ...
|
[پنجشنبه 1398-07-04] [ 09:00:00 ب.ظ ]
|
